Malarstwo flamandzkie. Słynny obraz Coques'a w Łazienkach

Do 4 grudnia 2016 r. w Pałacu na Wyspie można było oglądać XVII-wieczne dzieło prezentujące wnętrze galerii obrazów, autorstwa Gonzalesa Coques’a i nieustalonych antwerpskich artystów. Płótno pochodzi z Muzeum Mauritshuis w Hadze, gdzie znajduje się jedna z najlepszych na świecie kolekcji holenderskiego i flamandzkiego malarstwa Złotego Wieku.

Słynne flamandzkie dzieło z Królewskiego Gabinetu Obrazów prezentowane było przez Łazienki Królewskie we współpracy z Muzeum Mauritshuis w Hadze. To druga odsłona dzieł z Mauritshuis - w Pałacu na Wyspie pokazywane były także "Kwiaty w szklanym wazonie" autorstwa Abrahama Mignona, jako przykład holenderskiego malarstwa barokowego.

"Wnętrze galerii obrazów" reprezentuje z kolei specyficzny gatunek malarski, jakim były w XVII wieku przedstawienia kolekcji dzieł sztuki (widoki prywatnych zbiorów czy artystycznych pracowni), i jest najciekawszym przykładem tego tematu w malarstwie drugiej połowy XVII wieku. Obraz jest dziełem kilku artystów, którzy pracowali pod kierunkiem Gonzalesa Coques’a (1614/1618-1684) - autora koncepcji płótna.

Nieznani autorzy

Na obrazie widzimy ściany okazałego pałacowego wnętrza, podzielone monumentalnymi kolumnami z czerwonego marmuru, w całości zawieszone obrazami. Złocenia, tralkowe balustrady, rzeźbione festony i kartusze składają się na całość pełną barokowego przepychu. Za ustawionym pośrodku stołem, na którym spoczywają gipsowe rzeźby, brązy i ryciny, siedzi młoda kobieta. Stojący obok niej mężczyzna wspiera dłoń na rzeźbionym popiersiu w geście, który znamy z XVI-wiecznych weneckich wizerunków kolekcjonerów. Za jego plecami znajduje się dwoje dzieci. Spojrzenia małżonków - dumnych właścicieli kolekcji - skierowane są na widza.

Wykonanie architektonicznej partii obrazu (ściany, kolumny, rzeźbiarskie dekoracje etc.) przypisywano antwerpskiemu twórcy imaginacyjnych, architektonicznych widoków, Wilhelmowi van Ehrenbergowi (1630-1687/1707), lub pracującemu w Middelburgu holenderskiemu malarzowi wnętrz pałaców i kościołów, Dirckowi van Delenowi (1604/1605-1671).

Kwestia autorstwa tej części obrazu nie została ostatecznie rozstrzygnięta, badacze są jednak zgodni, że nie namalował jej Coques, lecz specjalista w dziedzinie architektury. Przeprowadzone w 2001 r. badania technologiczne ujawniły, że "obrazy w obrazie”, wypełniające ściany galerii, są dziełem jeszcze innych - być może nawet pięciu - artystów. Ich nazwiska także pozostają nieustalone.

Sąd Parysa, Triumf Bachusa

"Obrazy w obrazie” to kopie prac przede wszystkim antwerpskich malarzy działających w drugiej połowie XVII wieku. By ułatwić widzowi intelektualną rozrywkę, jaką może stanowić odczytywanie swoistej układanki owych obrazów, umieszczono na nich inicjały autorów, a w kilku przypadkach pełne sygnatury (co jest rzadkością w tego rodzaju przedstawieniach).

Odnajdujemy tu m.in. "Sąd Parysa", pędzla Theodora Boeijermansa, "Triumf Bachusa", Jana Cossiersa, "Chrystusa uzdrawiającego sługę setnika", Jana Ykensa, "Prozerpinę zmieniającą Askalafosa w puchacza", Karela Emanuela Biseta, "Italianizujący pejzaż z podróżnymi muzykami", Antoine’a Goubau, "Alegorię Antwerpii", Erasmusa Quellinusa II, "Martwą naturę ze zwierzętami", Peetera Gijselsa, "Martwą naturę z owocami", Pietera Boela, "Martwą naturę z motylami", Jana van Kessela, "Pejzaż morski", Jana Peetersa, "Cymona i Ifigenię", Jana de Duytsa, "Wenus i Adonisa", Kaspara Jacoba van Opstala, a w głębi, zawieszone wokół kominka, kopie różnych portretów autorstwa słynnych mistrzów: van Dycka, Rubensa i Velasqueza.

Na trzech obrazach widnieją daty: 1667 na kompozycji Ykensa, 1772 - de Duytsa i 1706 - van Opstala. Ta ostatnia wskazuje, że "Wnętrze galerii obrazów", namalowane najpewniej między 1667 a 1672 r., było poprawiane lub uzupełniane już po śmierci Coques’a, a także po śmierci Antona van Leyena (1626-1686), antwerpskiego kolekcjonera, domniemanego zleceniodawcy obrazu.

Wiadomo też, że obraz powstawał etapami: postacie kobiety i dzieci zostały przez Coques’a  domalowane, pierwotnie ukazany był jedynie mężczyzna. Badacze identyfikują go hipotetycznie z van Leyenem (towarzyszy mu żona, Marie-An van Eywerven, i dwie córeczki).

Choć nie ma wątpliwości, że obraz wyobraża rzeczywistą kolekcję (czy to van Leyena, czy innego antwerpskiego kolekcjonera), o czym świadczy portretowe ujęcie fizjonomii przedstawionych tu osób, to można się zastanawiać, na ile prawdziwie odtwarza jej autentyczny wygląd. Wiele bowiem wskazuje na to, że nie jest to wierny "portret" galerii, lecz kompozycja o charakterze alegorycznym.

Złota kolekcja

"Wnętrze galerii obrazów" Gonzalesa Coques’a, podobnie jak prezentowane wcześniej w Łazienkach Królewskich "Kwiaty w szklanym wazonie", Abrahama Mignona, pochodzi z kolekcji księcia Wilhelma V z dynastii Oranje-Nassau.

Książę odziedziczył obraz Coques’a  po ojcu, Wilhelmie IV, który nabył go najprawdopodobniej w 1741 r. w Antwerpii, na aukcji handlarza obrazów Jacoba de Wita (wuja holenderskiego malarza o tym samym imieniu i nazwisku). Obraz przechowywany był najpierw w rezydencji książąt Oranje-Nassau - w pałacu Het Loo w Apeldoorn w Holandii (jest tam wzmiankowany w dokumentach z 1757 r.), a następnie zawisł w Galerii Obrazów Wilhelma V, otwartej w 1774 r. dla publiczności przy Buitenhof w Hadze.