229. rocznica Konstytucji 3 maja
W tym roku Święto Narodowe Trzeciego Maja obchodzimy inaczej niż w latach poprzednich, kiedy mogliśmy spotkać się w Łazienkach i dyskutować o największych osiągnięciach czasów Stanisława Augusta. Z okazji 229. rocznicy przygotowaliśmy wybór tekstów i multimediów, które opowiadają o przebiegu "polskiej rewolucji" 1791 r.
Wydarzenia, które doprowadziły do uchwalenia Ustawy Rządowej, pełne były niespodziewanych zwrotów akcji. Sama Konstytucja 3 maja stanowi skarbnicę uniwersalnych wartości, które zachowały swoją aktualność do dzisiaj. Przypominamy więc, czego uczą nas dokonania Stanisława Augusta, Stanisława Małachowskiego, Ignacego Potockiego oraz licznych senatorów, posłów i mieszczan, pracujących pod koniec XVIII w. nad modernizacją państwa polsko-litewskiego.
Zgoda narodowa
Uchwalenie Konstytucji 3 maja nie byłoby możliwe, gdyby nie jeden z najpiękniejszych gestów politycznych w historii polskiego parlamentaryzmu. Misję stworzenia zarysu nowego ustroju państwa sejm powierzył początkowo przywódcy antykrólewskiej opozycji - Ignacemu Potockiemu. Jego praca nie przyniosła jednak pozytywnych rezultatów. Przełom nastąpił 4 grudnia 1790 r. Ignacy Potocki, mimo szczerej niechęci do króla, poprosił Stanisława Augusta o pomoc w tworzeniu nowej ustawy zasadniczej. Monarcha przygotował pierwszy szkic konstytucji, nad którym pracowali następnie Ignacy Potocki oraz Stanisław Małachowski, Hugo Kołłątaj i królewski sekretarz, Scipione Piattoli.
Troska o obywateli
Reformy Sejmu Wielkiego wyrażały troskę o osoby nieuprzywilejowane, które znajdowały się dotychczas na marginesie życia publicznego, zmonopolizowanego przez szlachtę. Pod opiekę praw włączono każdego mieszkańca kraju, niezależnie od wyznania, języka czy urodzenia. Uchwalona w kwietniu 1791 r., a wcielona potem do Konstytucji 3 maja, ustawa o miastach dawała mieszczanom prawo wysyłania swoich pełnomocników na sejm, zapewniała im podstawowe prawa obywatelskie oraz reformowała ustrój miejski. Chłopom Konstytucja gwarantowała "opiekę rządu krajowego", co było krokiem do uszczuplenia samowoli właścicieli ziemskich. Sejm pracował również nad poprawą sytuacji licznej w Rzeczypospolitej ludności żydowskiej. Chociaż wiele postanowień Konstytucji zostało zatrzymanych w pół drogi i uznawane są przez historyków za niewystarczające, to stanowiły podstawę, na bazie której można było dążyć do wprowadzenia dalszych reform.
Edukacja
Osiągnięcia Sejmu Wielkiego nie byłyby możliwe, gdyby nie trzydziestoletnia "praca u podstaw", realizowana przez ostatniego króla Polski i jego otoczenie. Rozpoczęte w latach 60. XVIII w. reformy stanisławowskie oraz królewskie fundacje, w tym założenie Szkoły Rycerskiej czy narodowej sceny teatralnej, przyczyniły się do stworzenia pokolenia wychowanego w duchu oświecenia. Nowa generacja, dochodząc do głosu pod koniec XVIII w., wprowadziła do polskiego ustroju najlepsze rozwiązania, proponowane przez takich myślicieli europejskiego "wieku świateł", jak Monteskiusz czy Jan Jakub Rousseau.
Książki, artykuły, multimedia
Publikacja: "Konstytucja 3 maja"
Muzeum Łazienki Królewskie we współpracy z Archiwum Głównym Akt Dawnych przygotowało publikację tekstu Konstytucji 3 maja. Został on opracowany prof. Annę Grześkowiak-Krwawicz (IBL PAN), badaczkę wieku oświecenia i XVIII-wiecznego dyskursu. We wstępie prof. Grześkowiak-Krwawicz tłumaczy wydarzenia prowadzące do "polskiej rewolucji". Wydanie to wyróżnia się na tle innych wydań Konstytucji 3 maja, gdyż opracowane zostało na podstawie rękopisu, który znajdował się na Sali Senatorskiej Zamku Królewskiego w dniu uchwalenia Ustawy Rządowej.
Esej: Stanisław August (1732-1798)
Zachęcamy do zapoznania się z esejem przedstawiającym sylwetkę głównego autora Konstytucji 3 maja, Stanisława Augusta. Prof. Anna Grześkowiak-Krwawicz barwnie maluje portret władcy i przedstawia jego działalność, której szczytowym osiągnięciem były wydarzenia Sejmu Wielkiego.
Wykład: Dlaczego Sejm Czteroletni zasłużył na dobrą pamięć u Polaków?
Prof. Richard Butterwick-Pawlikowski wprowadza nas do tematyki Sejmu Wielkiego. Historyk opowiada o tym, jak doszło do uchwalenia konstytucji, i przedstawia najważniejsze osiągnięcia Sejmu Wielkiego.
Wykład: "Zapał i intryga". Kulisy Polskiej Rewolucji lat 1788-1792
Kontynuacja rozważań na temat Sejmu Wielkiego. Prof. Richard Butterwick-Pawlikowskiego dzieli się przemyśleniami na temat wydarzeń z lat 1788-1792, stanowiącymi efekt jego wieloletnich prac nad monografią "polskiej rewolucji". Wykład umożliwia zajrzenie za kulisy sejmu dzięki opowieści badacza, doskonale znającego poczynania głównych polityków tego czasu.
Lekcja muzealna online: Konstytucja 3 maja
Nauczycieli i uczniów klas IV-VIII zapraszamy na bezpłatną lekcję poświęconą Konstytucji 3 maja. Poprzez porównanie tekstu Ustawy Rządowej i współczesnej polskiej konstytucji, postaramy się odpowiedzieć na pytania dotyczące sytuacji politycznej i społecznej w Rzeczypospolitej w XVIII w.
