Oto dzieła odzyskane dla Łazienek przez resort kultury

Obraz "Praczka", bogato zdobiona aplika, stolik do gry w karty oraz marmurowe popiersie antycznej bogini Diany to dzieła, które wróciły do Łazienek Królewskich. Udało się je odzyskać dzięki Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego, odpowiedzialnemu za restytucję dóbr utraconych w czasie II wojny światowej.

"Praczka" Gabriela Metsu to obraz zakupiony do kolekcji Stanisława Augusta w 1774 r. Dzieło było eksponowane w Pałacu na Wyspie w Łazienkach Królewskich nieprzerwanie aż do 1939 r. Potem, na początku 1941 r., obraz został najprawdopodobniej zrabowany przez niemieckie władze okupacyjne, o czym świadczy uwzględnienie go w opublikowanym przez Niemców katalogu "Sichergestellte Kunstwerke im Generalgouvernement", prezentującym 521 najcenniejszych dzieł sztuki zarekwirowanych na terenie Polski.  

W 1993 r. nowojorski konserwator i kolekcjoner sztuki odnalazł obraz na licytacji w renomowanym domu aukcyjnym w Nowym Jorku, o czym poinformował polską placówkę dyplomatyczną. Dzieło wycofano z aukcji, nie wyrażono jednak zgody na jego zwrot. Po ponad rocznych negocjacjach została ustalona kwota zadośćuczynienia, którą pokrył Victor Markowicz, amerykański kolekcjoner polskiego pochodzenia.

Bogato zdobiona aplika (świecznik) z głową meduzy znajdowała się w Sali Salomona w Pałacu na Wyspie za czasów króla Stanisława Augusta. Podczas I wojny światowej została wywieziona do Rosji. Wkrótce jednak na mocy traktatu ryskiego z 1921 r. wróciła do Polski. W 1944 r. aplika wraz innymi elementami wyposażenia Łazienek Królewskich została wywieziona przez Niemców do Zamku Fischhorn w Austrii.

W maju 2009 r. pojawiła się na aukcji w Londynie. Po potwierdzeniu proweniencji posiadacz dzieła uznał roszczenia polskiego rządu i podjął decyzję o jego zwrocie. W 2011 r. aplika trafiła do Pałacu na Wyspie.

Rokokowy inkrustowany stolik do gry w karty wchodził w skład bogatej kolekcji mebli króla Stanisława Augusta. Pierwotnie stanowił wyposażenie Zamku Królewskiego w Warszawie, po 1836 r. przeniesiono go do Łazienek Królewskich. Najprawdopodobniej w czasie I wojny światowej podzielił losy innych zbiorów łazienkowskich i został wywieziony do Moskwy, skąd wkrótce powrócił na mocy postanowień traktatu ryskiego. Przed wybuchem II wojny światowej mebel znajdował się na pierwszym piętrze Pałacu na Wyspie. 1 lutego 1940 r. zabytek został zarekwirowany przez władze niemieckie.

Losy stolika pozostawały nieznane do 2013 r., kiedy to obiekt został wystawiony na sprzedaż w monachijskim domu aukcyjnym. Na wniosek MKiDN zabytek wycofano z aukcji. W wyniku negocjacji prowadzonych przed sądem w Monachium zawarto ugodę, na mocy której strona polska pokryła koszy konserwacji mebla (zostały wypłacone ze środków Fundacji Bankowej im. Leopolda Kronenberga). Wiosną 2015 r. stolik powrócił do Łazienek Królewskich.

Diana Jean-Antoine'a Houdon'a - marmurowe popiersie stanowiło ozdobę kolekcji sztuki króla Stanisława Augusta w Pałacu na Wyspie już od końca XVIII w.  Rzeźba pozostawała w Łazienkach do 1915 r. Wówczas wraz z tysiącami innych dzieł sztuki została wywieziona przez carską administrację do Rosji. Obiekt powrócił do Łazienek w 1922 r. na mocy postanowień traktatu ryskiego. Po zajęciu Łazienek przez okupacyjne władze niemieckie, rzeźba Houdon'a w 1940 r. została złożona w gmachu Muzeum Narodowego w Warszawie. W listopadzie 1940 r. popiersie wraz innymi obiektami zostało wywiezione do Krakowa.

Po wojnie uznano je za zaginione. W 1958 r. dzieło zostało opublikowane w katalogu "Straty Wojenne Polski (Dziedzina Rzeźby)", wydanym przez Biuro Rewindykacji i Odszkodowań Ministerstwa Kultury i Sztuki.

Losy zabytku pozostawały nieznane do maja 2015 r., kiedy Muzeum Narodowe w Warszawie poinformowało MKiDN o pojawieniu się dzieła we Francji. Wkrótce po tym obiekt ukazał się w ofercie jednego z austriackich domów aukcyjnych.

Odzyskanie dzieła, które jesienią 2015 r. trafiło do Łazienek Królewskich, było możliwe dzięki współpracy resortu kultury z Art Recovery Group, działającą w tej sprawie w formule pro bono. Bezpośrednio zaangażowani w sprawę byli: Christopher Marinello, dyrektor generalny Art Recovery Group, dr Hannes Hartung, partner zarządzający w kancelarii prawnej Themis Partners, oraz dr Andreas Cwitkovits, który zapewnił obsługę prawną na gruncie austriackim. Sprawę udało się sfinalizować dzięki pomocy Artura Lorkowskiego, ambasadora RP w Austrii, i Andrzeja Kaczorowskiego, konsula generalnego.

Od 1992 r. MKiDN gromadzi dane na temat dóbr kultury utraconych w czasie II wojny światowej, podejmując jednocześnie działania, by je odzyskać. Prowadzony przez resort kultury jedyny ogólnopolski rejestr ruchomych dóbr kultury zawiera blisko 63 tys. pozycji i jest dostępny online: www.dzielautracone.gov.pl.

Dużą część zarejestrowanych strat stanowi malarstwo polskie. Poszukiwanych jest m.in. 47 obrazów Aleksandra Gierymskiego, 36 namalowanych przez Jana Matejkę, 59 autorstwa Jacka Malczewskiego, a także 29 dzieł Stanisława Wyspiańskiego i 130 Kossaków. Wśród dzieł malarstwa obcego pojawiają się nazwiska, takie jak: Rubens, Rembrandt czy Dürer.