Stanisław Leszczyński - przygody króla-filozofa. Wykład prof. Pieńkosa
Historia króla Rzeczpospolitej Stanisława Leszczyńskiego, który sprawił, że Księstwo Lotaryngii i Baru stało się europejskim fenomenem, była tematem wykładu prof. Andrzeja Pieńkosa w Pałacu na Wyspie w Łazienkach Królewskich. Spotkanie zainaugurowało cykl "Oświeceniowa republika władców", poświęcony nie tylko władcom, ale też bohaterom drugiego planu - królewskim doradcom i współpracownikom.
Cykl otwartych wykładów Ośrodka Badań nad Epoką Stanisławowską Łazienek Królewskich oraz Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego, który jest kontynuacją ubiegłorocznej inicjatywy, potrwa w Muzeum do czerwca 2016 r.
Podczas pierwszego wykładu "Między Sarmacją a Francją. Stanisław Leszczyński" prof. Andrzej Pieńkos, znawca europejskiej sztuki XVIII-XIX wieku, opowiadał o zagmatwanych losach polskiego króla. Pochodzący ze znakomitego rodu, doskonale wykształcony monarcha nie miał szczęścia do polityki i był zdany na łaskę europejskich potęg militarnych. Uwikłany w działania dyplomatów obcych dworów, nie mógł realizować swoich światłych wizji, którym wielokrotnie dawał wyraz jako autor prac o charakterze reformatorskim, na czele z najsłynniejszym przypisywanym mu dziełem "Głosem wolnym, wolność ubezpieczającym".
Brak realnego wpływu na politykę, władca rekompensował sobie działalnością artystyczną i kulturotwórczą. Pod jego rządami Księstwo Lotaryngii i Baru, które otrzymał dzięki rodzinnym koneksjom, stało się ucieleśnieniem oświeceniowych marzeń o doskonałym państwie. Król-filozof, darzony w Nancy i okolicach prawdziwym kultem, ujawnił w pełni swój wizjonerski talent, inspirując nowatorskie rozwiązania ogrodowe, architektoniczne i urbanistyczne. Niejednokrotnie sam rysował plany, które potem realizował jego nadworny architekt Léopold Emmanuel Héré de Corny. Najwspanialszym owocem tej przyjacielskiej współpracy był zespół architektoniczny, który tworzą Place Stanislas oraz Place de la Carrière - jedno z największych osiągnięć urbanistyki okresu Oświecenia.
W trakcie wykładu prof. Andrzej Pieńkos skupił się na problematyce mecenatu Stanisława Leszczyńskiego, omówił i scharakteryzował jego najważniejsze fundacje, począwszy od słynnej rezydencji podmiejskiej Tschifflik w Zweibrücken, poprzez wspomniane wyżej Nancy, skończywszy zaś na ukochanym przez króla Lunéville. Wszystkie te przedsięwzięcia stawiają monarchę w rzędzie najwybitniejszych, choć nieco zapoznanych, europejskich mecenasów XVIII wieku.
W ubiegłym roku w ramach cyklu wykładów poświęconych europejskim władcom XVIII wieku była mowa o kilku "gabinetowych" wybrańcach Stanisława Augusta - papieżu Piusie VI, królu Szwecji Gustawie III i Fryderyku II Pruskim. Prześledzona została także działalność brytyjskich władców: Jerzego I i II oraz dworu hanowerskiego.
W tym cyklu "Oświeceniowej republiki władców" przybliżymy m.in. postaci ze słynnego królewskiego pokoju: cesarza Józefa II i carycę Katarzynę II. Z warszawskiego zestawu zabraknie zatem tylko Jerzego III i Ludwika XVI. Francję reprezentować będą władczynie - metresy króla Ludwika XV, przez kilkadziesiąt lat sprawujące rządy w zakresie sztuki francuskiej i kształtujące europejskie gusty artystyczne.
- Nie próbujemy definiować "oświeceniowości", ale raczej ujawniać jej rozmaitość, w tym bogactwo form oraz związków kultury i polityki. Pragniemy pokazywać intrygi dworskie jako mechanizm nierzadko kulturotwórczy, a także akcentować rolę wielkiego "konkursu" dworów i władców w popieraniu filozofów i literatów, zdobywaniu starożytnych zabytków, oświecaniu poddanych, na przykład poprzez upublicznianie skarbów dynastii - podkreśla prof. Andrzej Pieńkos.
- Caryca Katarzyna ściągała na swój dwór uczonych, artystów, filozofów, kupowała całe biblioteki i kolekcje sztuki z Europy, uzyskując wielki oddźwięk propagandowy. Petersburski Ermitaż nie stał się jednak oświeceniowym muzeum publicznym. "Minerwa Północy" nie uznawała potrzeby otwarcia swoich zbiorów, jak to wówczas uczynili - także dla propagandowych celów - papież i cesarz - dodaje.
Prof. Pieńkos zaznacza, że w ramach wykładów zaprezentowane zostaną także osobistości niekiedy zapomniane, w tym bohaterowie drugiego planu tacy, jak królewscy doradcy czy współpracownicy.
Prof. Pieńkos przypomina ponadto, że niebawem ukażą się - w formie książki - teksty wykładów z roku 2014/2015. Podobnie będzie z wykładami za rok 2015/2016. - Zbiegają się w czasie z edycją „Pamiętników” Stanisława Augusta, ostatniego polskiego monarchy, a także z otwarciem (niegdyś królewskiej) Galerii Rzeźby w Starej Oranżerii. Nasz cykl rozpoczynał się właśnie tam, w Teatrze Królewskim, jednym z nielicznych zachowanych w Europie arcydzieł budownictwa tego rodzaju, toczy się zaś w ukochanym przez Stanisława Augusta Pałacu na Wyspie, arcydziele architektury europejskiego klasycyzmu, w którego wnętrzach wspomniane związki sztuki i polityki pięknie się łączą - podkreśla prof. Pieńkos.
Program wykładów z cyklu "Oświeceniowa republika władców":
12 listopada 2015 - prof. Krzysztof Pomian, "Kolekcjonerstwo imperialne. Katarzyna II";
9 grudnia 2015 - dr Michał Mencfel, "Raczej ku nauce niż dla przemijającej przyjemności", Józef II Habsburg i cesarska galeria malarstwa w wiedeńskim Belwederze;
13 stycznia 2016 - dr Maciej Jarzewicz, "Metropolia kultury w małym Księstwie Weimarskim". Epoka Anny Amalii i Karola Augusta von Sachsen-Weimar-Eisenach;
17 lutego 2016 - prof. Andrzej Pieńkos, "Morawskie państwo światła. Lichtenstein na Lednicach"
16 marca 2016 - prof. Jarosław Kilian, "Najjaśniejsza Republika… masek. Teatralizacja życia w Wenecji w dobie Oświecenia";
20 kwietnia 2016 - dr Agnieszka Rosales Rodriguez, "Sztuka pod patronatem kobiet i przemiany smaku we Francji Ludwika XV. Mamdame de Pompadour i Madame du Barry";
18 maja 2016 - prof. Tadeusz J. Żuchowski, "Artystyczne pasje Alberta Kazimierza Wettyna i oświeceniowy Wiedeń";
1 czerwca 2016 - dr Angela Sołtys, "Kolekcja dla króla czy marketing? Prawda i legenda o początkach galerii Obrazów w Dulwich".
