Ogród angielski

Ogród w stylu angielskim powstał w opozycji do ogrodów francuskich. Odchodzi się w nim od sztucznej symetrii i geometrii kształtów, podkreślając naturalność krajobrazu oraz imitując dziką przyrodę jako idealną przestrzeń do romantycznych spacerów we dwoje lub samotnej kontemplacji.

Ogrody w stylu angielskim, nazywane też angielskimi ogrodami krajobrazowymi lub angielskimi parkami krajobrazowymi, zyskały popularność w XVIII w. Początkowo zakładano je w Wielkiej Brytanii, m.in. na podstawie projektów takich słynnych architektów krajobrazu, jak William Kent, Charles Bridgeman czy Lancelot "Capability" Brown. Styl angielski szybko upowszechnił się w całej Europie. Wpisując się w nowe trendy estetyczne i przemiany zachodzące w sferze ideowej, zerwał ze sztucznym ładem barokowych ogrodów francuskich. Nastrojowy, tajemniczy park angielski doskonale odpowiadał duchowi romantyzmu.

Charakterystyka ogrodów angielskich

W odróżnieniu od uporządkowanych kompozycji barokowych, ogrody angielskie stanowiły apoteozę dziewiczego piękna przyrody. Istotą stylu angielskiego było upodobnienie projektowanej zieleni do naturalnego krajobrazu. Malowniczy, romantyczny ogród angielski, choć w rzeczywistości starannie zaplanowany i pracochłonnie pielęgnowany, miał przypominać przestrzeń nieprzekształconą przez człowieka. W tym celu projektanci starali się wykorzystywać naturalne warunki danej lokalizacji - istniejące wzniesienia i zagłębienia terenu, zbiorniki wodne itd. Co więcej, obszar parku musiał być wkomponowany w otaczający go krajobraz i łączyć się z nim tak, by granica między dziełem człowieka i natury była niewidoczna. Romantyczny ogród angielski zazwyczaj płynnie przechodził w łąkę lub w las.

Ogrody w stylu angielskim pozbawione były charakterystycznych dla ogrodów francuskich symetrycznych układów, prostych linii i geometrycznych wzorów. Królowała w nich swoboda i asymetria, a przede wszystkim bujna roślinność. Pośród niej wiły się ścieżki prowadzące do rozlicznych, baśniowych zakątków, ukrytych wśród strzelistych drzew i gęstych krzewów. W angielskich ogrodach nie brakowało elementów małej architektury, ale tworzono je głównie z naturalnych materiałów (kamienia, żwiru, drewna), które uzupełniano żeliwnymi akcentami (np. kutymi bramami). Wyjątek stanowiła cegła. Powstawały z niej niewysokie murki porośnięte piętrowymi rabatami lub wyższe ściany, w których znajdowały się przejścia do kolejnych części ogrodu, co dodawało mu aury tajemniczości.

Roślinność ogrodów w stylu angielskim

Styl angielski cechował się niezwykłym bogactwem i różnorodnością, jeśli chodzi o gatunki roślin. Sprowadzano je ze wszystkich zakątków świata. Na zieleń ogrodów angielskich składały się swobodnie rosnące, rozłożyste drzewa (buki, dęby, graby) i nieregularne grupy krzewów o naturalnym pokroju (jaśminowce, budleje, różaneczniki). Kwiaty tworzyły piętrowe kompozycje o stonowanych barwach bieli, różu, błękitu, fioletu. Wśród nich nie mogło zabraknąć róż, obecnych na rabatach, a także rozpiętych na murkach i altankach.  

Charakterystycznymi elementami zieleni angielskich parków krajobrazowych były pnącza (bluszcze, powojniki), które oplatały pnie drzew i zabudowania oraz pięły się na specjalnie przygotowanych konstrukcjach - trejażach i pergolach. Typową formę nasadzeń stanowiły również żywopłoty, które zastępowały sztuczne ogrodzenia. Strzyżone były zazwyczaj w sposób nieregularny. W większości ogrodów angielskich spotkać można było rabaty warzywne i ogródki ziołowe, nawiązujące stylem do średniowiecznych, przyklasztornych herbariów.

Z obfitością dzikiej roślinności kontrastowały duże płaszczyzny starannie wypielęgnowanych, perfekcyjnie przystrzyżonych trawników. Były one dumą angielskich ogrodów i doskonale równoważyły dominujący w nich romantyczny nieład. Do elementów utrzymanych w regularnym, barokowym stylu należały także bukszpanowe kule czy wycięte w cisach topiary.

Elementy architektoniczne ogrodów angielskich

W ogrodach angielskich znajdowały się liczne elementy małej architektury, m.in. rzeźby o tematyce nawiązującej do danego miejsca i jego historii (często obsadzane bez cokołu - bezpośrednio na ziemi), a także obeliski, zegary słoneczne oraz donice z kompozycjami roślinnymi.

Zarówno przy alejkach, jak i w romantycznych zaułkach stały ławki. Czasami ustawiano całe zestawy mebli ogrodowych. Można było przy nich spożywać rodzinne posiłki.

Ważnym elementem wystroju angielskich ogrodów były budowle, mające tworzyć nastrojową atmosferę. Przypomniały one antyczne ruiny, średniowieczne mury obronne lub gotyckie świątynie. Zdarzały się też budynki stylizowane na orientalne (np. chińskie pagody). Dopełnieniem romantycznego krajobrazu były sztuczne groty i kamienne mostki.

W ogrodach angielskich nie brakowało również rozmaitych elementów wodnych. Obok naturalnych stawów i strumieni, powstawały liczne oczka wodne, fontanny i kaskady.

Ogrody angielskie w Europie

Czas największej świetności ogrodów w stylu angielskim przypadał na epokę edwardiańską, ale do dziś uważane są one za wzór do naśladowania, nie tylko w Wielkiej Brytanii, gdzie spopularyzowane w XVIII w. ogrodnictwo stało się niemal narodową pasją. Styl angielski, choć nie w tak okazałym wydaniu, jak w przypadku przypałacowych założeń z czasów Williama Kenta, obecny jest na Wyspach w wielu przydomowych ogrodach. Wciąż także podziwiać można wspaniałe angielskie parki, które powstały przed dwoma wiekami. Słynne, klasyczne ogrody angielskie istniejące na terenie Wielkiej Brytanii to np. Stourhead w hrabstwie Wiltshire, Stowe w Buckinghamshire czy Bowood w Wiltshire. Przykładami europejskich parków w stylu angielskim są Stadtpark w Wiedniu, Englischer Garten w Monachium oraz Ninfa we włoskim Lacjum.

Ogrody angielskie w Polsce

Moda na ogrody w stylu angielskim trafiła również do Polski. Na jej fali powstał park w Arkadii, założony na przełomie XVIII i XIX w. przez Helenę z Przeździeckich, żonę Michała Hieronima Radziwiłła. Nieco później, bo w pierwszej połowie XX w., w typowy ogród angielski przekształcony został park przypałacowy w okolicach Pyrzyc, znany jako Ogród Dendrologiczny w Przelewicach.

Styl angielski trafił też do Łazienek Królewskich. Ogrody letniej rezydencji króla Stanisława Augusta zawdzięczały swój kształt doradcy monarchy, architektowi zieleni Augustowi Fryderykowi Moszyńskiemu. Był on propagatorem angielskiego stylu ogrodowego i pod jego kierunkiem regularnie rozplanowany, barokowy Ogród Królewski z czasów Augusta III Sasa przekształcano stopniowo zgodnie z romantycznymi kanonami. Do stylistyki angielskich parków nawiązuje także założony w XIX w., sąsiadujący z Belwederem, Ogród Romantyczny. Powstał on w czasach, gdy Łazienki Królewskie znajdowały się w rękach kolejnych rosyjskich carów. Jego niezwykłą atmosferę tworzą m.in. stylizowane na wzór antyczny budowle, powstałe według projektu słynnego architekta Jakuba Kubickiego.

Bibliografia:
E. Kosiacka-Beck,"Ogrodowe mody i konwencje XVIII wieku i ich recepcja w Polsce", Warszawa 2016.
J. Litke, "Ogród w stylu…", Warszawa 2010.