Maurycy Mochnacki (1803-1834)

Maurycy Mochnacki był krytykiem literackim, historykiem, teoretykiem romantyzmu, publicystą, rewolucjonistą i pianistą. Zajmował się również dokumentacją i oceną wydarzeń powstania listopadowego. Studiował na wydziale prawa Uniwersytetu Warszawskiego. W 1822 r. skazany został na sześć tygodni prac porządkowych w ogrodzie belwederskim za spoliczkowanie inspektora policji. W 1823 r. aresztowano go za udział w Związku Wolnych Polaków. Po zwolnieniu pracował w biurze cenzury.

To Maurycy Mochnacki ogłosił 29 listopada 1830 r. na Rynku Starego Miasta w Warszawie wybuch powstania listopadowego. Był członkiem sprzysiężenia podchorążych Piotra Wysockiego. Po upadku powstania wyjechał do Francji, gdzie poświęcił się pisaniu o Polsce. Jego popiersie ustawione jest w ogrodach Łazienek Królewskich.

Maurycy Mochnacki - życiorys

Urodził się 13 września 1803 r. w Bojańcu w Galicji. Był wychowywany w duchu patriotycznym. W 1819 r. wraz z rodzicami przeprowadził się do Warszawy, gdzie kształcił się w Liceum Lindego i jednocześnie należał do tajnego kółka uczniowskiego. W 1821 r. rozpoczął studia na wydziale prawa Uniwersytetu Warszawskiego, wstąpił również do konspiracyjnego Związku Wolnych Braci Polaków, za co został zatrzymany i aresztowany. W czasie pobytu w więzieniu (1922-1923) w wyniku nacisku władz rosyjskich stworzył memoriał (nazwany później "pismem karmelickim"), w którym oskarżył obowiązujący w Królestwie Kongresowym system szkolnictwa o zgubny liberalizm. Za opracowanie tego pisma został zwolniony po ośmiu miesiącach, warunkiem zakończenia kary było również objęcie posady rosyjskiego cenzora. Mochnacki, piastując ten urząd, nie wykazywał się oczekiwaną gorliwością, i gdy wszelkie środki nacisku zawiodły, został dyscyplinarnie zwolniony. Od tej pory zajął się działalnością publicystyczną. Od 1826 r. przez cztery lata pracował w "Izydzie Polskiej" jako tłumacz i asystent redaktora naczelnego. W 1827 r. założył "Gazetę Polską", pisywał również do "Kuriera Polskiego" i redagował gazetę "Głos obywatela z ziemi zabranej".

W międzyczasie Maurycy Mochnacki był także członkiem niemal wszystkich organizowanych w Warszawie tajnych związków młodzieży wojskowej, działających przeciwko hegemonii cara. W 1829 r. wstąpił do Sprzysiężenia Wysockiego. Po wybuchu powstania listopadowego Mochnacki zainicjował powstanie klubu politycznego o nazwie: Towarzystwo Polityczne. Cały czas jednak dyskredytowano jego zaangażowanie ze względu na autorstwo "pisma karmelickiego" oraz posadę w rosyjskiej cenzurze. Mimo to brał czynny udział w powstaniu - nie w stopniu oficerskim, bo takowej nominacji nie przyjął, lecz jako zwykły szeregowiec. Walczył w bitwie pod Olszynką Grochowską, Ostrołęką, Wawrem, Okuniewem i nad Lwicem. W wydawanym w czasie powstania "Dzienniku krajowym" publikował teksty, w których stanowczo głosił swoje hasła dotyczące potrzeby odbudowy niezależności polskiej państwowości na demokratycznych zasadach. Po upadku powstania wydano na niego wyrok śmierci przez powieszenie, w związku z czym wyemigrował do Francji.

Mochnacki był nie tylko wybitnym publicystą, lecz także cenionym pianistą. Występował m.in. w celach charytatywnych. Jego muzyka zainspirowała Jana Lechonia do napisania wiersza "Mochnacki".

Działalność literacka Mochnackiego

Maurycy Mochnacki to autor m.in. artykułu "Myśli o literaturze polskiej" z 1828 r., w którym wykorzystał filozofię Schellinga jako narzędzie do analizy polskiego dorobku kulturalnego, rozprawy "O literaturze polskiej w wieku XIX" z 1830 r. oraz "Powstania narodu polskiego". Ostatnia praca, której pisanie rozpoczął w 1830 r. i nigdy nie ukończył, prowokowała wiele dyskusji i była powodem sporów. Mochnacki przedstawił w niej swoje poglądy na klęskę powstania, której upatrywał w niedojrzałości przywódców, ich braku gotowości do przyjęcia na siebie odpowiedzialności za ważny moment historyczny oraz w niedostatecznym zapleczu społecznym. Jego tezy do dziś budzą kontrowersje.

Maurycy Mochnacki po przyjeździe do Paryża zaangażował się w wydawanie "Pamiętnika Emigracji Polskiej", którego stał się jednym z głównych publicystów. Zmarł na gruźlicę 21 grudnia 1834 r. w Auxerre.