Bertel Thorvaldsen (ok. 1770-1844)

Bertel Thorvaldsen był jednym z najwybitniejszych rzeźbiarzy epoki klasycyzmu. Duński artysta większość życia spędził w Rzymie, realizując zamówienia spływające z całej Europy. Najważniejszymi projektami wykonanymi dla Polaków są pomniki: księcia Józefa Poniatowskiego i Mikołaja Kopernika.

Bertel Thorvaldsen urodził się w 1770 r. w Kopenhadze jako syn islandzkiego drzeworytnika Gottskálka Thorvaldssona i Dunki Karen, z domu Dagnes. W wieku 11 lat zaczął pobierać nauki w Królewskiej Duńskiej Akademii Sztuk Pięknych. Szkolił się u takich mistrzów, jak Johannes Wiedewelt czy Nikolaj A. Abildgaard. Utalentowany młody artysta już w czasie studiów doczekał się uznania w postaci wyróżnień i medali. Ufundowano mu także stypendium w Rzymie. Thorvaldsen, który miał się kształcić we Włoszech trzy lata, spędził tam większość życia.

Międzynarodowa kariera Bertela Thorvaldsena

Bertel Thorvaldsen dotarł do Rzymu w marcu 1797 r. Fundusze, które otrzymał, okazały się niewystarczające, więc początkowo trudnił się dorywczymi pracami i szukał wsparcia u innych Skandynawów przebywających we Włoszech. Jego mentorami stali się m.in. archeolog Jörgen Zoega i malarz Asmus J. Carstens. Dzięki nim rozwinął swoją fascynację sztuką antyku, która odcisnęła silne piętno na jego twórczości.

Thorvaldsen w krótkim czasie zaczął odnosić sukcesy i cieszyć się nie mniejszym uznaniem niż Antonio Canova, jeden z czołowych włoskich przedstawicieli klasycyzmu w rzeźbie. Po kilku latach mógł pozwolić sobie na otworzenie własnej pracowni, w której zatrudniał wielu uczniów i pomocników - podwykonawców dzieł według jego projektów. W związku z rosnącą modą na dekoracyjne posągi i nagrobne pomniki nawiązujące do antyku do duńskiego artysty spływały zamówienia z całej Europy. Thorvaldsen pracował na zlecenie monarchów (m.in. Napoleona Bonapartego i cara Aleksandra I), rodów magnackich, instytucji państwowych, a nawet Watykanu (jest autorem monumentu nagrobnego papieża Piusa VII w Bazylice św. Piotra).

W 1805 r. Thorvaldsena przyjęto do grona profesorów macierzystej uczelni. Został też honorowym członkiem Akademii Świętego Łukasza w Rzymie. Do Kopenhagi rzeźbiarz zawitał na krótko w 1818 r., ponieważ został poproszony o wykonanie rzeźb do katedry Marii Panny. Wykładał w tym czasie w Akademii Sztuk Pięknych. Do Włoch wybrał się ponownie w 1820 r., odbywając - owocną w kolejne prestiżowe zlecenia - podróż przez Niemcy, Polskę i Austrię.

Na stałe Thorvaldsen powrócił do Danii w 1838 r. Był już wówczas rektorem kopenhaskiej Akademii Sztuk Pięknych. W ojczyźnie traktowano go jak bohatera narodowego, więc z entuzjazmem podjęto decyzję o budowie muzeum w Kopenhadze, które postanowił ufundować. Zostało otwarte w 1848 r. - cztery lata po śmierci Thorvaldsena - jako pierwsze muzeum w Danii. Na jego dziedzińcu znajduje się grób artysty.

Twórczość Bertela Thorvaldsena

Bertel Thorvaldsen tworzył posągi, pomniki i popiersia. Pracował także w technice reliefu płaskiego. Zgodnie z klasycystycznym trendem rzeźbił głównie w białym marmurze. Jego dzieła utrzymane były zwykle w stylu sztuki hellenistycznej (choć zdarzały się wyjątki, należy do nich m.in. monachijski pomnik Maksymiliana I). Thorvaldsen tworzył rzeźby o tematyce mitologicznej (np. "Jazon", "Hebe", "Ganimedes i orzeł"), religijnej (posąg Chrystusa w katedrze w Kopenhadze) i historycznej ("Wjazd Aleksandra Wielkiego do Babilonu" w pałacu Kwirynalskim), a także liczne pomniki i rzeźby plenerowe. Dzieła artysty znajdują w największych muzeach całego świata - w paryskim Luwrze, petersburskim Ermitażu, Muzeum Wiktorii i Alberta w Londynie i w Metropolitan Museum w Nowym Jorku.

Dzieła Thorvaldsena w Polsce

Duńskiego rzeźbiarza doceniano także nad Wisłą. W 1820 r. otrzymał zlecenia na najważniejsze ze swoich polskich realizacji. Pierwszą z nich jest konny pomnik księcia Józefa Poniatowskiego (1832), którego wierna replika (oryginał został zniszczony w czasie II wojny światowej) stoi obecnie przed Pałacem Prezydenckim w Warszawie. Drugim słynnym dziełem Thorvaldsena, stworzonym na zamówienie Polaków, jest pomnik Mikołaja Kopernika (1822), który znajduje się przed Pałacem Staszica, czyli niegdysiejszą siedzibą Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Bertel Thorvaldsen jest autorem projektu pomnika Stanisława Małachowskiego w kościele św. Krzyża w Warszawie, popiersia Marii Szymanowskiej (wykonanego przez polskiego ucznia Thorvaldsena - Jakuba Tatarkiewicza), nagrobnych monumentów w kaplicy Potockich na Wawelu. W Polsce znajduje się także wiele replik dzieł mistrza, m.in. płaskorzeźby "Apollo i Muzy", które podziwiać można w Łazienkach Królewskich w Warszawie.

Bibliografia:
Thorvaldsen, the Sculptor [w:] The Museum of Foreign Literature and Science, t. XXI, New York 1832, s. 518-521.
Bertel Thorvaldsen, https://www.thorvaldsensmuseum.dk/en/museum/bertel-thorvaldsen, [dostęp 07 marca 2019].