Jan Brueghel Starszy (1568-1625)

Jan Brueghel to malarz flamandzki należący do słynnej rodziny Brueghlów. W swojej twórczości odszedł jednak od tradycji boschowskiego niepokoju, którego pełno jest na obrazach jego ojca i brata. Tworzył dzieła wytworne i wysmakowane - ich tematem była zwykle martwa natura.

Jan Brueghel (starszy) był drugim synem Pietera Bruegla (starszego) zwanego Chłopskim - seniora dynastii, autora słynnego "Pejzażu z upadkiem Ikara", który jako jedyny posługiwał się nazwiskiem Bruegel (usuwając z niego literę "h", do której powrócili jego potomkowie). Starszy syn niderlandzkiego artysty, brat Jana, to Pieter Brueghel (młodszy) zwany Piekielnym. Sam Jan Brueghel zyskał przydomek Aksamitny, ze względu na delikatny, elegancki styl swoich prac, ich miękkie tonacje, świeżość kolorytu, a także ulubioną tematykę - barwne bukiety kwiatów czy idylliczne pejzaże.

Jan Brueghel - edukacja i inspiracje artystyczne

Jan Brueghel (starszy) żył w latach rozkwitu baroku (1568-1625). Wywodził się ze słynnej rodziny niderlandzkich i flamandzkich artystów. Sztuki malarskiej Brueghel nie miał jednak okazji uczyć się od ojca, gdyż ten zmarł krótko po jego narodzinach. Pierwsze nauki pobierał od swojej babki Mayken Verhulst (znanej lepiej jako Marie Bessemers), która była wybitną, XVI-wieczną miniaturzystką. Kształcił się także w pracowni Gillisa van Coninxloo, flamandzkiego malarza leśnych krajobrazów.

W wieku 21 lat Brueghel wyjechał do Włoch, gdzie tworzył pod kuratelą kardynała Ascania Colonny. W Rzymie spotkał rodaka, Paula Brila - kolejnego artystę, który wywarł znaczący wpływ na jego twórczość. Flamandzki malarz tworzył barwne, subtelnie zarysowane miniatury na podobraziu z blachy miedzianej. Brueghel później wielokrotnie sam korzystał z tego podłoża, a w jego dziełach widoczna była inspiracja stylem Brila. We Włoszech Brueghel poznał także swojego dożywotniego klienta i mecenasa - kardynała Federica Borromeo.

Jan Brueghel i jego działalność w Antwerpii

Do ojczyzny Brueghel powrócił w 1597 r. jako ukształtowany artysta i szybko zyskał rangę ważnego członka artystycznej społeczności. Zamieszkał w Antwerpii, gdzie dołączył do słynnej Gildii św. Łukasza. Wkrótce został jej dziekanem. W 1599 r. poślubił Isabellę de Jode (córkę słynnego grawera) - matkę dwójki jego dzieci, w tym Jana Brueghla (młodszego), który później został uczniem ojca i kontynuatorem jego malarskiego stylu. Z kolejnego małżeństwa, zawartego po przedwczesnej śmierci Isabelli, narodziło się ośmioro dzieci, a jeden z synów, Ambrosius, także został malarzem.

W 1606 r. Brueghla powołano na stanowisko nadwornego malarza arcyksiążęcej pary, sprawującej rządy namiestnicze w Niderlandach Hiszpańskich. Tę zaszczytną funkcję artysta pełnił aż do śmierci, ciesząc się wielkim uznaniem dworu i licznymi przywilejami. Mimo że Brueghel do końca życia pozostał związany z ojczyzną, odbywał podróże, które stawały się kolejnymi inspiracjami dla jego twórczości. Gościł na dworze cesarza Rudolfa II Habsburga, gdzie spotkał się ze znanymi manierystami. Odwiedził Holandię, w której miał okazję zapoznać się z pracami Hendricka Goltziusa.

Twórczość Jana Brueghla

Jan Brueghel (starszy) zasłynął przede wszystkim jako autor wypracowanych miniatur, przedstawiających takie motywy, jak Madonny w girlandach, bukiety kwiatów, owoce czy zwierzęta ("Mysz i róże"). Malował jednak także niepozbawione rozmachu, wielopostaciowe dzieła alegoryczne ("Alegorie żywiołów"), sceny biblijne ("Potop", "Sodoma i Gomora") czy batalistyczne. Ważne miejsce w twórczości Jana Brueghla zajmowały pejzaże ("Krajobraz z rzeką" czy znajdujący się w Muzeum Narodowym w Warszawie "Pejzaż z rozbójnikami dzielącymi łup"). Wiele dzieł flamandzkiego malarza powstało przy współpracy z innymi artystami. Należał do nich m.in. Peter Rubens - rodak i wieloletni przyjaciel Brueghla. Co ciekawe, na ich wspólnych obrazach Rubens malował zwykle wielkoformatowe figury, podczas gdy Brueghel był autorem tła - krajobrazu, zwierząt, elementów martwej natury. W ten sposób powstał np. "Raj i grzech pierworodny" czy "Wizja świętego Huberta".

Bibliografia:
"Wielki słownik malarzy", t. I, red. E. Biernacka, Warszawa 2006, s. 61.
Gertraude Winkelmann-Rhein, "The Paintings and Drawings of Jan 'Flower' Bruegel", New York 1969.