Arkebuz z zamkiem kołowym
- datowanie
- 2. ćw. XVIII w.
- rodzaj
- broń
- technika
- grawerowanie, inkrustacja, rycie, rusznikarstwo
- materiał
- drewno orzechowe, kość, mosiądz, stal
- wymiary
- długość: 119,4 cm; lufa: 86,0 cm; kaliber 15,5 mm cm
- sygnatury, napisy
- Sygnowany na grzbiecie tylnej części lufy, napis rytowany: STEPHAN FOIDL Marka rusznikarska na dennej części lufy, w owalnej mosiężnej tarczy dwa skrzyżowane pistolety z lufami do góry i monogramem STF.
- miejsce powstania
- Austria (Europa)
- właściciel
- Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie
- pochodzenie
- zakup
- identyfikator
- ŁKr 1479
Arkebuz to typ długiej ręcznej broni palnej, która była w użyciu od XV w. Arkebuzy były często bogato zdobione inkrustacją z kości, rogu i masy perłowej. W Polsce zaczęła być popularna za panowania Stefana Batorego. W XVIII w. – w schyłkowym okresie stosowanie tego typu broni – król August III nadal chętnie organizował zarówno polowania i zawody strzeleckie z użyciem arkebuzów z zamkami kołowymi. Pomimo, że w Europie w XVIII w. w użyciu była już głównie broń z zamkiem skałkowym, w krajach niemieckiego kręgu kulturowego nadal istniało upodobanie do arbuzowych osad i zdobienia broni inkrustowanymi ornamentami z kości, rogu, masy perłowej, metalu, oraz srebrnego i mosiężnego drutu.
Prezentowany arkebuz z zamkiem kołowym wykonany został w 2. ćw. XVIII w. przez austriackiego rusznikarza Stephana Foidla. Jest to broń przeznaczona do celów myśliwskich i sportowych – w tym wypadku do strzelania do celu – które w XVIII w. były modną rozrywką wśród europejskich arystokratów i książąt. W strzelaniu sportowym do celu bardzo ważne było to, że zamek kołowy nie powodował wstrząsu broni w trakcie strzału, także to że masa broni - ciężka lufa i gruba, pękata kolba – niwelowała jej odrzut. Arkebuzy znakomicie nadawały się również do polowań, także z ambon, nie wymagały podpórki pod lufy, pozwalając na spokojne celowanie do zwierzyny.
Zamek kołowy składa się z koła wewnętrznego i wystającej na zewnątrz zdobionej ornamentem płyty zamka z czworogrannym trzpieniem, który służył do nakręcania koła i sprężyny. Koło ocierając się o piryt, który był zamocowany w szczękach kurka, dawało iskry, które zapalały proch. Sprężyna wprawiała w ruch kurek na profilowanej nóżce. Szczęki kurka ściągnięte są śrubą z czworogranną główką osłoniętą zdobionym fartuchem. Kurek posiada esowato wygięty uchwyt zakończony jest profilowaną gałką. Płaska sprężyna kurka w kształcie litery „V” umocowana jest w przedniej części płyty zamka i połączona mostkiem z osią kurka. Panewka, na którą padały iskry powodujące zapalenie się znajdującego w niej prochu, posiada osłonę od ognia i zasuwkę.
Osada arkebuza, czyli łoże w którym umocowany jest zamek i kolba wykonane są z drewna orzechowego. Długie łoże sięgające wylotu lufy osłonięte jest z przodu wzmocnieniem z rogowej płytki. Od spodu posiada otwarty kanał z trzema mosiężnymi tulejkami na drewniany stempel.
Lufa jest stalowa, gwintowana w siedem głębokich bruzd, ośmiogranna na całej długości, z niską muszką na grzbiecie u wylotu i celownikiem szczerbinkowym (niskim) na części tylnej.
Kolba arkebuzowa to kolba typu niemieckiego, pięciogranna, pełna z obniżoną dolną krawędzią przykładu policzkowego. Z prawej strony kolby schowek znajduje się schowek na piryt osłonięty zasuwką, wzmocnioną rogowymi płytkami i ozdobioną inkrustowanymi kościanymi kółeczkami. W kolbie nad płytą zamka umocowany jest stalowy język służący do oparcia kciuka prawej dłoni podczas trzymania broni i kabłąka spustowego w czasie strzału.
Broń jest bogato zdobiona ornamentem roślinnym z figurami zwierząt i sceną figuralną, inkrustowanymi kością, mosiądzem oraz grawerowanymi i rytowanymi.
Elementy stalowego zamka zdobi rytowany ornament wstęgowo cęgowym, który był charakterystycznym dla 1. poł. XVIII w. W środkowej części płyty przedstawiony jest jeleń na tle pejzażu. Lufa również zdobiona jest rytowanym ornamentem roślinnym.
Drewnianą osadę wzdłuż kanału stempla dekoruje po obu jej stronach inkrustowany fryz z kołeczek. Natomiast ściany łoża oraz kolbę zdobi inkrustacja z kości z motywami wici roślinnej, kwiatów, trójliści i kółek oraz wizerunków biegnących zwierząt: psa, lisa, zająca i kuny. Dodatkowo na lewej stronie kolby, na przykładzie policzkowym, znajduje się scena myśliwska polowania par force, ukazująca jeźdźca na koniu w czapce z piórem i kordelasem w lewej ręce, który podąża za jeleniem otoczonym przez ogary. Oprócz imitujących las pojedynczych drzew, otaczających myśliwego i jego zdobycz , scenę otacza bogaty ornament roślinno-kwiatowy składający się między innymi z tulipanów i dzwonków.
Motywy kwiatowe wokół sceny myśliwskiej kwiaty: tulipany i dzwonki. Drzewa, myśliwy na koniu w czapce z piórem, z mieczem w ręku, przed nim biegnący jeleń i dwa ogary, scena w lesie – drzewa.
Pozyskanie Arkebuzu było możliwe dzięki dofinansowaniu ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury /Program Kolekcje muzealne 2018