Ofiara ku czci Pana
- inne tytuły
- Sacrificium in honore Panos
- datowanie
- 1757
- rodzaj
- grafika
- technika
- akwaforta, miedzioryt
- materiał
- papier żeberkowy
- wymiary
- montaż: 50,8 x 38,2 [płyta: 46,2 x 38,2; światło montażu: 45,0 x 31,4] cm
- sygnatury, napisy
- u dołu, pod kompozycją, po lewej: J.B.M. Pierre pinxit; po prawej: L. Lempereur Sculpsit.; pośrodku, po obu stronach umieszczonego centralnie herbu: SACRIFICIUM IN HONORE PANOS, poniżej: Illustrissimo Domino Claudio Henrico Watelet Equiti, Aurelianoe Provincianœ | Quœstori Primario, et Sagaci in Regiâ Artium Academiâ Amatori; poniżej, u dołu, po lewej: A Paris chès L’Auteur rue des grands Degrés la 2/c. | Maison neuve a gauche en entrant par la Place mauberg; po prawej: Humillimua Obedientissimusque | Servus Ludovicus LEMPEREUR. D.
- miejsce powstania
- Paryż (Francja)
- właściciel
- Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie
- identyfikator
- ŁKr 226
Pan w mitologii greckiej był opiekuńczym bóstwem pasterzy i wszelkich trzód, pochodził z Arkadii. Charakteryzował się zwinnością i szybkością, a także niezwykłą aktywnością seksualną. Najczęściej uznawany był za syna Hermesa. Przedstawiano go jako pół człowieka pół zwierzę, dla podkreślenia jego witalności i związku z naturą. Ukazywany był z brodatą, brzydką i pomarszczoną twarzą, na głowie widniały Różki, koźle nogi miał zakończone kopytami. Postać Pana często była opisywana przez Owidiusza. Ze względu na swoją rozwiązłość i zmysłowość bardzo często towarzyszył orszakowi Bachusa. Postać Pana odgrywała ważną rolę w arkadyjskim kulcie płodności, powszechnym głównie wśród pasterzy. Punktem orgiastycznego kultu, związanego z seksualnym rozpasaniem, tańcem i śpiewami, był Hermes. Początkowo nie był uznawany za boga, a raczej utożsamiany z totemistyczną mocą fallicznego słupa lub też kopca. Stopniowo wraz z łączeniem witalnych mocy Hermesa i uznaniem jego boskiej opieki nad granicami, drogami i podróżnymi, przydrożne falliczne słupy zastąpiły hermy, czworokątne słupy rozszerzające się ku górze i zwieńczone popiersiem.
Na rycinie wykonanej według rysunku Jeana-Baptiste’a-Marie Pierre’a, zgodnie z podpisem widniejącym pod kompozycją ukazany został moment składania ofiary w ramach kultu bożka Pana. Prezentowana scena nie należy do serii ilustracji z Metamorfoz Owidiusza. Była ona elementem dekoracji Apartamentu zachodniego w Białym Domku w Łazienkach Królewskich. W centrum kompozycji przedstawiono siedzącą nagą kobietą z kadzielnicą adorującą posąg. Nagość kobiety, jak również towarzyszącą obrzędom muzykę można uznać za odwołanie do zmysłowej natury Pana. Na jego związki z kultem dionizyjskim wskazują rozmieszczone licznie wici roślinne i winne grona przynoszone jako ofiara przez kobietę na drugim planie. Nowa rycina Lampereura, w anonsie, który ukazał się w 1757 roku w paryskiej gazecie „Mercure de France”, była opisywana jako ofiara składana przez nagą piękność Panu. W kolekcji Gilberta Paignona-Dijonvala (1708‒1792), rycina ta opatrzona była tytułem Bachus i Ariadna składają ofiarę Panu, zgodnie z tym przekazem naga kobieta byłaby porzuconą przez Tezeusza Ariadną, natomiast pulchny mężczyzna przepasany skórą, w wieńcu na głowie, grający na flecie, Bachusem. [Zob. M. Biłozór-Salwa [w:] Metamorfozy. Królewska kolekcja grafiki Stanisława Augusta, ryciny z kolekcji Stanisława Augusta i ze zbiorów Jana Kantego Szembeka, kat. wyst. Pałac na Wyspie Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie, Warszawa 2013, kat. nr 5, s. 18‒19.]