Filemon i Baukis
- inne tytuły
- Jupiter ct Mercure sous na forme humaine, Trouvent chez Philemon et Baucis l’hospitalité
- datowanie
- 1767-1771
- rodzaj
- grafika
- technika
- akwaforta, ruletka, rylec
- materiał
- papier żeberkowy
- wymiary
- montaż: 22,6 x 16,6 [odbitka: 18,8 x 12,7; kompozycja: 13,1 x 8,6] cm
- lokalizacja
- Magazyn
- sygnatury, napisy
- u dołu, pod kompozycją, po lewej: St. Gois del.; po prawej: S.C. Miger Sculp.; pośrodku: Jupiter ct Mercure sous na forme humaine, | Trouvent chez Philemon et Baucis l’hospitalité.; odbitka wklejona w XVIII w., papierowy montaż, otoczona akwarelową, jasnozieloną obwódką, czarnymi tuszowymi liniami i naklejonym paskiem złota; w prawym górnym rogu piórem w tonie brązowym: XXXVIII.
- miejsce powstania
- Paryż (Francja)
- właściciel
- Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie
- identyfikator
- ŁKr 245
Rycina przygotowana do wydania Les Métamorphoses d’Ovide (1767‒1771). W edycji książkowej ilustracja umieszczona była w tomie III (Livre VIII, Fable VII. Pl. 88).
Jedną z opowieści przytoczonych podczas uczty u Acheloosa, w której uczestniczyli Tezeusz i jego towarzysze, była historia o parze staruszków mieszkających we Frygii. Złączeni za młodu węzłem małżeńskim, Filemon i Baukis żyli w ubóstwie, w „słomą poszytym domku” (Owidiusz 1825‒1826, VIII, 634). Pewnego razu Zeus i Hermes (rzymski Mercurius ‒ Merkury) zeszli na ziemię pod ludzką postacią, oczekując, że zostaną przyjęci w gościnę przez Frygijczyków. Mieszkańcy kraju, nieświadomi kto prosił ich o schronienie, odmawiali przybyszom, zamykając przed nimi drzwi swych domów. Bogowie skierowali się w stronę ubogiej chaty należącej do Filemona, gdzie zostali serdecznie przyjęci. Skromnie żyjące małżeństwo nie miało sług, nie przywykło też do przyjmowania ważnych gości, jednak starało się jak najlepiej zadbać o wygodę podróżnych, usługując im, wyściełając łoże, rozpalając w piecu i obmywając ich nogi.
Twórca kompozycji uwzględnił wspomniane w Metamorfozach elementy: siedzisko pokryte szatą, stół wsparty na ceramicznym naczyniu, gliniane misy, pleciony kosz i niesione przez Filemona danie. Przygotowana z wielką starannością uczta była niezwykle skromna, a jednocześnie „[okraszona] twarzą starców z serca dających co mogą” (Owidiusz 1825‒1826, VIII, 682). [...]
Scena ukazuje moment, w którym trzymająca nóż Baukis zamierza złapać i zabić uciekającą gęś, strzegącą ich domu. Ptak, który miał być poświęcony dla uświetnienia uczty, skierował się w stronę Zeusa, szukając u niego ratunku. Bogowie ujawnili wówczas kim są, obiecując, że ocalą Filemona i Baukis przed potopem – karą, spuszczoną na pozostałych Frygijczyków. Małżonkowie podążyli za bogami na górę, podczas gdy ich dom, jedyna ocalała budowla, został przemieniony w świątynię, wyłożoną marmurem i pokrytą złotem, z filarami i bramą. Prośba staruszków, pełniących odtąd funkcję kapłanów, została wysłuchana przez Zeusa i Hermesa, którzy pozwolili umrzeć im razem, zamieniając ich w dwa drzewa rosnące obok siebie przed świątynią.
[Zob. M. Laszczkowski, w: „Metamorfozy. Królewska kolekcja grafiki Stanisława Augusta, ryciny z kolekcji Stanisława Augusta i ze zbiorów Jana Kantego Szembeka”, kat. wyst., Pałac na Wyspie Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie, Warszawa 2013, kat. nr 90, s. 242.]