Maska Zeusa-Serapisa

Odlew gipsowy według marmurowego popiersia Serapisa, rzymskiej rzeźby z  2. poł. II w. n.e., będącej wariantem greckiego kolosalnego posągu z IV w. p.n.e., przypisywanego Bryaksisowi, który to posąg był obiektem kultu w Serapeum w Aleksandrii w Egipcie.

[MORE]

Rzeźba to odlew gipsowy według marmurowego popiersia Serapisa, rzymskiej rzeźby z  2. poł. II w. n.e., będącej wariantem greckiego kolosalnego posągu z IV w. p.n.e., przypisywanego Bryaksisowi. To najsłynniejsze dzieło uznanego rzeźbiarza było obiektem kultu w Serapeum w Aleksandrii w Egipcie.
Rzymska rzeźba, która obecnie znajduje się w zbiorach Muzeum Pio-Clementino w Watykanie (nr inw. 245), została znaleziona w 1771 roku przez Gavina Hamiltona (1723‒1798) przy Via Appia w Rzymie, na Tor Colombaro i została zakupiona do Muzeów Watykańskich przez Klemensa XIV (1705‒1774), gdzie była odrestaurowana przez rzeźbiarza, konserwatora, kolekcjonera a także pośrednika w zakupie antycznych dzieł Giovanniego Pierantoniego (1742‒1817). W czasach Napoleona, w 1797 roku, została wywieziona  do Paryża. W 1815 roku powróciła do Watykanu.
Rzymski oryginał przedstawia boga Serapisa z kręconymi długimi sięgającymi ramion włosami i z gęstą, kędzierzawą brodą. Bóg na głowie ma modius, symbol płodności, rodzaj pojemnika, który był stosowany jako jednostka miary dla pszenicy. Włosy przepasane są wstążką, w której pozostały otwory, co może świadczyć o tym, że niegdyś były w niej osadzone pręty wykonane z brązu, które imitowały promienie słoneczne, tak jak ukazuje to rysunek rzeźbiarza i restauratora Vincenzo Pacettiego (1746‒1820) z około 1777 roku (British Museum, nr inw. 2010,5006.1702).
Serapis był jednym z najpopularniejszych bogów starożytnego Egiptu w epoce grecko-rzymskiej, był bóstwem o charakterze chtonicznym, a  jego kult od początku charakteryzował się synkretyzmem. Często przedstawiano go jako najwyższego z bogów, Zeusa. Będąc bogiem podziemi posiadał atrybuty słoneczne i moce taumaturgiczne, stając się jak w przypadku watykańskiej rzeźby Heliosem-Serapisem.
Gipsowa rzeźba w stosunku do oryginału jest jedynie odlewem maski pełnoplastycznego popiersia. Pozbawiona jest ozdoby głowy, można rozpoznać jedynie kształt podstawy naczynia. Odlew powstał zapewne w formierni w Luwrze przed 1820 rokiem, kiedy to według inwentarza przygotowanego przez kuratora zbioru odlewów gipsowych Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego, nauczyciela rysunku na wydziale Nauk i Sztuk Pięknych, profesora Antoniego Blanka, pozyskano w Paryżu partię odlewów (w grupie XXX, pod nr 15: „Le masque de Jupiter Serapis”, Spis Biustów i rozmaitych figur znajdujących się pod dozorem Profesora Blanka Królewsko Warszawskiego Uniwersytetu, Muzeum Narodowe w Warszawie, Zbiory Ikonograficzne i Fotograficzne, nr inw. 1224/1). [A.Czarnecka]

Bibliografia (alfabetycznie):

Bernhard, Maria Ludwik, Sztuka grecka IV w. p.n.e., Warszawa 1992, s. 467‒473.

Corbascio, Andrea, La Tenuta del Palombaro. Una storia dell’archeologia lungo l’antica Via Appia, Rzym 2017, s. 82‒84.

Marta Korotaj, Tomasz Mikocki, Odlewy gipsowe rzeźb starożytnych w Starej Pomarańczarni w Warszawskich Łazienkach, Wrocław i in., 1989, nr kat 53, s. 27.