Portret króla Polski Stanisława I i Katarzyny z Opalińskich, królowej Polski

Rycina ukazuje króla Polski Stanisława I i Katarzynę z Opalińskich, królową Polski. Małżonkowie są zwróceni ku sobie. Wizerunki królewskiej pary w ujęciu w popiersiu wkomponowane są w ozdobiony liśćmi akantu wolutowy kartusz, opatrzony inskrypcją i bogato dekorowany symbolami podkreślającymi pozycję i status portretowanych.

U szczytu kartusza widnieje zwieńczony zamkniętą koroną królewski herb z okrągłą kwadrowaną tarczą z herbami Rzeczypospolitej i Litwy: Orzeł i Pogoń, w polu sercowym z herbem Wieniawa Leszczyńskich. Tarczę otaczają dwa łańcuchy orderowe, z zewnątrz orderu Świętego Michała, a wewnątrz Świętego Ducha, które to odznaczenie Stanisław Leszczyński w 1725 roku otrzymał od króla Francji Ludwika XV, swego zięcia. Tarczę herbową flankują symbolizujące siłę dwa orły z rozpostartymi skrzydłami zwrócone do siebie głowami. Kartusz wspiera się na esowato profilowanym postumencie, którego naroża ponownie zdobią liście akantu tworząc wolutowe konsolki. W polu tekstowym, które tworzy lwia skóra – symbol królewski – zawieszona na cokole wspierającym kartusz, umieszczona jest inskrypcja informująca między innymi o dokładnej dacie elekcji Stanisława Leszczyńskiego na króla Polski – 12 lipca 1704 roku – ale którego koronacja miała miejsce dopiero w następnym roku.

[MORE]

Graficzny portret polskich monarchów powstał na podstawie dwóch obrazów Jeane’a-Baptiste Vanloo, powstałych w zamku w Chambord, gdzie Leszczyńscy zamieszkali po ślubie swej córki Marii z królem Francji, Ludwikiem XV.

Reprezentacyjne portrety, na których król Stanisław I w peruce a la lion ubrany jest w zbroję ze wstęgą orderu św. Ducha na piersiach, a Katarzyna Opalińska ukazana jest w reprezentacyjnej sukni z dekoltem obszytym koronką i w gronostajowym płaszczu zarzuconym na plecy, we włosach ma skromny diadem ozdobiony perłami, znajdują się w zbiorach w Wersalu (Muzeum Państwowe Pałaców w Wersalu i w Trianon, nr inw. MV 3717 i MV 3718; por. Wersal Marii Leszczyńskiej. Sztuka dworska we Francji, kat. wyst., Zamek Królewski w Warszawie, 2013–2014, Warszawa 2013, kat. nr1–2, s. 106–109 [A. Maral]).

Wersalskie portrety królewskiej pary zostały namalowane dwa lata po zawarciu małżeństwa i koronacji młodych władców Francji, czyli w 1727 roku. W tym samym roku powstała rycina. Jej autorem jest francuski rytownik Jean Moyreau, który wykonał również według swojego rysunku podobnie zakomponowany miedzioryt ukazujący Ludwika XV i Marię Leszczyńską (Bibliothèque nationale de France, nr inw. FRBNF41506802, on-line: https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b84087370/f1.item.zoom). Rycina ukazująca francuską parę królewską datowana jest na 1726 rok, a wizerunki władców Francji także powstały na podstawie kompozycji, których autorem jest Jeane-Baptiste Vanloo, a nie jak do tej pory określano Carle Vanloo (1705‒1765), zapewne z powodu braku imienia malarza na rycinie. Analizując szczegóły kompozycji miedziorytu, detale strojów i fryzur można jednak stwierdzić, że podobizna Ludwika XV powstała według portretu ze zbiorów w Wersalu (nr inw. MV 6942), przypisywanego Jeane’owi-Baptiste Vanloo (por. Stanisław Leszczyński. Król Polski księciem Lotaryngii, kat. wyst., Zamek Królewski w Warszawie, 25 kwietnia ‒ 10 lipca 2005, Warszawa 2005 [B.C.], gdzie określony jest jako kopia zaginionego oryginału), na którym król ukazany jest w zbroi. Natomiast wizerunek Marii Leszczyńskiej powtarza układ portretu ze zbiorów Nationalmuseum w Drottningholm (nr inw. DRH 373) przypisywanego Pierre’owi Dulinowi (1669‒1748), ale wykonanego według Vanloo (zob.: X. Salmon, Królestwo za portret, w: Stanisław Leszczyński. Król Polski księciem Lotaryngii, kat. wyst., Zamek Królewski w Warszawie, 25 kwietnia‒10 lipca 2005, Warszawa 2005, s. 100 i il. 11, s. 106; por. Malarstwo do 1900. Zamek Królewski w Warszawie. Katalog zbiorów, Dorota Juszczak, Hanna Małachowicz, Zamek Królewski w Warszawie, Warszawa 2007, kat. nr 198, s. 319‒320 [H. Małachowicz]).

Można zatem przypuszczać, że powstanie zestawu tych dwóch podobnie redagowanych podwójnych graficznych portretów królewskich miało bezpośredni związek ze ślubem Marii Leszczyńskiej z Ludwikiem XV oraz z zamówionymi przy tej okazji reprezentacyjnymi portretami polskich i francuskich monarchów namalowanymi przez Vanloo Podwójne portrety dwóch królewskich par, francuskiej i polskiej w tym czasie miały m.in. na celu zaakcentowanie odpowiedniego pochodzenia nowej królowej Francji.

Według głównej części kompozycji graficznego portretu, powstały co najmniej dwie miniatury. Obie sygnowane jedynie nazwiskiem Vanloo, co przesądza, podobnie jak w przypadku ryciny, raczej o autorstwie malarskich pierwowzorów, a nie samych miniatur. Jedna nieco słabiej namalowana, znajduje się w polskich zbiorach (Muzeum Warszawy, nr inw. MHW 223/S), druga znacznie lepsza pojawiła się w 2016 roku na aukcji w Zurychu (Schuler Auktionen versteigert Gut. 141. Kust- und Antiquitäten- auktion, 13. Und 15. Bus 17. Juni 2016, kat. nr 205, s. 21). [A.Czarnecka]

Bibliografia (alfabetycznie):

Malarstwo do 1900. Zamek Królewski w Warszawie. Katalog zbiorów, Dorota Juszczak, Hanna Małachowicz, Zamek Królewski w Warszawie, Warszawa 2007.

Schuler Auktionen versteigert Gut. 141. Kust- und Antiquitäten- auktion, kat. aukc., 13. Und 15. Bus 17. Juni 2016, Schuler Auktionen AG, Zürich.

Stanisław Leszczyński. Król Polski księciem Lotaryngii, kat. wyst., Zamek Królewski w Warszawie, 25 kwietnia‒10 lipca 2005, Warszawa 2005.

Wersal Marii Leszczyńskiej. Sztuka dworska we Francji, kat. wyst., Zamek Królewski w Warszawie, 2013–2014, Warszawa 2013.

X. Salmon, Królestwo za portret, w: Stanisław Leszczyński. Król Polski księciem Lotaryngii, kat. wyst., Zamek Królewski w Warszawie, 25 kwietnia‒10 lipca 2005, Warszawa 2005, s. 97‒115.