Alegoria rządów niesprawiedliwości (Satyra na Ludwika XIV w wojnie holenderskiej 1672-78/79) (?)
- datowanie
- 1650
- rodzaj
- obraz
- technika
- olej
- materiał
- drewno dębowe
- wymiary
- 47,0 x 42,0 cm
- data dodania do kolekcji
- 1774
- lokalizacja
- Pałac na Wyspie - Pokoje Franciszka Ryxa, pokój 1, gabinet, 1p.
- sygnatury, napisy
- u dołu, po prawej, farbą olejną: ADVois ft [ADV wiązane]
- miejsce powstania
- Holandia (Europa)
- właściciel
- Muzeum Narodowe w Warszawie
- pochodzenie
- depozyt; nr inw.: M.Ob.849
- identyfikator
- Dep 929
Od końca XVIII w. obraz błędnie określano tytułem Satyra polityczna na Wielkiego Elektora Fryderyka Wilhelma.
Do 1773 był własnością Johana Aegidiusz. van der Marcka (1707–1772), czterokrotnego burmistrza Lejdy, namiestnika Kompanii Wschodnioindyjskiej w Amsterdamie i kolekcjonera; 25 sierpnia 1773 został wystawiony na pośmiertnej aukcji jego kolekcji w Amsterdamie. […]
W katalogu aukcji van der Marcka (w niderlandzkiej i francuskiej wersji językowej) zamieszczono szczegółowy opis ikonograficzny obrazu, objaśniający znaczenie poszczególnych postaci. Zapis w katalogu galerii Stanisława Augusta z 1783 niemal dosłownie powtarza tekst z wydania francuskiego, łącznie z ostatnim zdaniem dotyczącym artystycznych walorów obrazu. […] W katalogu galerii z 1793 po raz pierwszy pojawia się informacja, że na obrazie znajduje się wizerunek elektora brandenburskiego („Grand Electeur de Brandenbourg”), czyli Fryderyka Wilhelma I zwanego Wielkim Elektorem, panującego 1640–88. Identyfikacja ta, przejęta przez autorów opracowań XIX-wiecznych i niekwestionowana do dzisiaj, jest błędna […].
Według opisu w katalogach aukcji van der Marcka – na tronie, wspierając stopy na globie ziemskim, zasiada Niesprawiedliwość (niderl. Ongerechtigheid, franc. Injustice) w postaci maszkary, z mieczem w ręce lewej i wagą w prawej, w turbanie z ropuchą nad czołem oraz wężem owiniętym wokół talii. Żabę i węża w chrześcijaństwie kojarzono z diabłem, nieczystością, śmiercią i grzechem, ropucha jest również atrybutem Niesprawiedliwości w Iconologii Ripy. W lewej części kompozycji, w białej szacie, Sprawiedliwość (niderl. Rechtvaardigheid, franc. Justice) z przepaską na oczach, wagą i mieczem, podająca dłoń Pokojowi (niderl. Barmhartigheid, franc. Humanite) w wieńcu laurowym i z gałęzią oliwną. Po przeciwnej stronie stojący przy mównicy mężczyzna w mnisim habicie, z rogami na czole i zwierzęcymi uszami, z przejrzystą przepaską na oczach, uosabia oszustwo, kłamstwo, hipokryzję (niderl. Bedrog, franc. Fourbe), prezentowane, jak na to wskazuje szata, przez Kościół katolicki. Mnich trzyma w jednej ręce gałąź cierniową symbolizującą grzech, w drugiej koguta, który tu może oznaczać nieopanowanie żądzy lub też być aluzją do Francji, jeśliby trzymać się hipotezy, że obraz jest alegorią wojny holenderskiej. Stojący obok mnicha mężczyzna z oślimi uszami i w koronie według opisu holenderskiego i francuskiego symbolizuje skąpstwo, czy raczej chciwość (niderl. Gierigheid, franc. Avarice) lub też głupotę, poprzez skojarzenie z Midasem. Ośle uszy były także atrybutem Bezbożności, Niegodziwości i Zbrodni. […] [Zob. D. Juszczak, H. Małachowicz, Galeria obrazów Stanisława Augusta w Łazienkach Królewskich. Katalog, Łazienki Królewskie, Warszawa 2015, kat. nr 114, s. 411–414.]
