Ikonografia Łazienek Królewskich
Już przed II wojną światową środowisko polskich historyków sztuki miało przeświadczenie dokładnego rozpoznania historii Łazienek Królewskich i materiału ikonograficznego z nimi związanego.
Wygląd obiektów królewskiej rezydencji utrwalano w najrozmaitszych formach: na sztychach, karykaturach, w malarstwie, na kartach pocztowych, na ilustracjach w prasie, w pomiarach architektonicznych, w fotografii dokumentacyjnej i szkicach rysunkowych. Poza wyglądem budowli i elementów krajobrazu warte uwagi są ilustracje oficjalnych wydarzeń, które odbywały się na terenie Łazienek Królewskich, wyposażenia obiektów, a także nieoficjalne portrety malowane na terenie ogrodów.
W 1937 r. w Pałacu na Wyspie zorganizowano wystawę "mającą historię samego pałacu za przedmiot". Filozof, prof. Władysław Tatarkiewicz zwracał wówczas uwagę na powszechną dostępność tego typu materiału ikonograficznego w zbiorach warszawskich i w publikacjach naukowych. "Wszystkie te plany i rysunki, które teraz można tak wygodnie na wystawie zebrane oglądać, trzeba było przed ćwierć wiekiem wyszukać, i to z niemałym trudem, były bowiem do tego czasu ukryte, nieznane lub niedostępne. (…) Prawie wierzyć się nie chce, że przed ćwierć wiekiem nikt dokładnie nie wiedział o Łazienkach, kiedy i przez kogo były budowane i ozdobione".
Trud poniesiony wówczas podczas badań przyniósł wspaniałe plony, które wykorzystano nie tylko przy pisaniu prac naukowych, ale i podczas żmudnej rekonstrukcji wyglądu Łazienek Królewskich po zniszczeniach II wojny światowej.
Od tego czasu minęło 70 lat, które przyniosły kolejne odkrycia, interpretacje i ujęcia historii Łazienek Królewskich. Nowe możliwości technologiczne i ułatwienia przy prowadzeniu kwerend w archiwach, muzeach i zbiorach prywatnych, wzbudziły przed kilkoma laty pomysł, by na nowo podjąć badania. Już pierwsze wyjazdy do archiwów rosyjskich, pytania w muzeach zachodnioeuropejskich oraz kwerendy w zbiorach polskich instytucji przyniosły szereg odkryć obiektów dotychczas nie dostrzeżonych.
Prowadzony od 2011 r. przez Ośrodek Badań nad Epoką Stanisławowską projekt zmierza do zebrania i opisania możliwie pełnej ikonografii obszaru dawnej królewskiej domeny ujazdowskiej oraz rezydencji użytkowanych przez carską rodzinę Romanowów w XIX w. na ziemiach polskich. Chodzi o tereny położone w granicach Warszawy - Łazienki Królewskie, Ogród Botaniczny, Obserwatorium Astronomiczne, Aleje Ujazdowskie od Belwederu do Zamku Ujazdowskiego, Bagatelę, koszary wojskowe w Łazienkach, Sielce, Ujazdów, Myślewice, okolice ulicy Agrykoli. Ale również o założenia pałacowe w Białowieży, Spale, Skierniewicach i Księstwie Łowickim oraz w Białymstoku.
Interesujące materiały udało się odnaleźć m. in. w Rosyjskim Głównym Historycznym Archiwum, Instytucie Kultury Materialnej Rosyjskiej Akademii Nauk w Petersburgu, Muzeum Architektury im. A. Szczusiewa w Moskwie, Austriackiej Bibliotece Narodowej, Narodowej Naukowej Bibliotece Ukrainy im. W. Stefanyka we Lwowie, Stacji Naukowej PAN w Rzymie, Muzeum Polskim w Rappelswilu, zbiorach graficznych Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie, Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich we Wrocławiu, Towarzystwie Naukowym Płockim, w Archiwach Państwowych w Krakowie, Warszawie, Lublinie.
Badaczy interesują szczególnie materiały sprzed 1948 r., gdy obowiązki gospodarza terenu łazienkowskiego przejęło powołane Muzeum. Zebrany materiał będzie podstawą publikacji naukowych, pomoże też w przywracaniu rezydencji jej historycznego wyglądu.
Podczas kwerend w blisko siedemdziesięciu miejscach zebrano ponad 10 tys. wizerunków związanych z Łazienkami Królewskimi. Publikację wybranych materiałów zaplanowano na najbliższe cztery lata. Pierwszym był wydany w 2014 r. wspólnie z wydawnictwem „Bosz” album "Łazienki na starej fotografii".
Piotr Jamski, kurator projektu ikonograficznego Łazienek Królewskich
