Konserwacja Królewskiej Kolekcji Rzeźb Gipsowych
Ostatni król Polski Stanisław August Poniatowski w trakcie swojego panowania nosił się z zamiarem utworzenia Akademii Sztuk Pięknych. Do tego celu w przeciągu wielu lat zgromadził zespół odlewów gipsowych, które miały posłużyć jako modele i wzorce dydaktyczne oraz jako wykładniki klasycznego stylu i gustu dla przyszłych adeptów sztuki. Monarcha formował swój zbiór sprowadzając kopie gipsowe odlane na podstawie najcenniejszych dzieł rzeźbiarskich występujących w muzeach i kolekcjach, z Włoch, Francji , Niemiec i Anglii.
Kolekcja pod koniec rządów monarchy liczyła 542 obiekty. Część odlewów miała dekorować niektóre z królewskich wnętrz, min. wnętrza Starej Pomarańczarni, gdzie planowane było utworzenie galerii rzeźby. Ze względu na wysoką rangę historyczną ocalałego fragmentu królewskiej kolekcji oraz z powodu niezadowalającego stanu jej zachowania podjęto decyzję o przeprowadzeniu pełnej i kompleksowej konserwacji zbioru.
Były to najczęściej dzieła sztuki antycznej dopełnione najwybitniejszymi rzeźbami z ówczesnej epoki, a także z okresu baroku i renesansu, które powstały na obszarze zachodniej i południowej Europy. Królewska gliptoteka wzbogacona była także głowami i popiersiami zasłużonych Polaków oraz osób z bliskiego otoczenia władcy. Portrety te wykonywane były na zlecenie króla przez nadwornych rzeźbiarzy. Większość zamiarów związanych ze zbiorem gipsów nie doczekała się realizacji. W niedługim czasie po śmierci króla gliptoteka została przeniesiona na teren Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie była powiększana min. o odlewy z formierni Paryża i Berlina. Rozszerzanie się zbiorów dokonywane było na podstawie zasad i założeń ikonograficznych wytyczonych przez jej założyciela. Podczas okupacji hitlerowskiej rzeźby w znacznej mierze uległy zniszczeniu. Na końcu lat sześćdziesiątych XX w. większość zachowanych odlewów sprowadzono do Łazienek Królewskich, do budynku Starej Pomarańczarni. Zbiór ten był dodatkowo poszerzony o gipsowe kopie wykonane w odlewni brukselskiej.
Program konserwacji wiąże się z nowo realizowanym projektem docelowej ekspozycji nawiązującej do projektów historycznych autorstwa Jan Chrystiana Kamsetzera. Nadwornego architekta Stanisława Augusta. Zbiegło się to z odkryciem reliktów malowideł ściennych we Foyer teatru o Ogrodzie Zimowym Starej Pomarańczarni. W pomieszczeniach tych pokaźna część zakonserwowanych rzeźb zostanie wyeksponowana.
KONSERWACJA KRÓLEWSKIEJ KOLEKCJI RZEŹB GIPSOWYCH - prace
Konserwacja zbioru gipsów jest prowadzona etapowo. Została rozłożona na kilka lat. Pierwszą partię odlewów liczącą 65 obiektów zakonserwowano w 2012 r. Osiągnięcie to zostało uhonorowane przyznaniem Łazienkom Królewskim nagrody Sybilli w kategorii Konserwacja Muzealiów. Nagroda była przydzielona przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W roku 2013 zrealizowano konserwację kolejnej części kolekcji, która zawierała 61 odlewów. Konserwacja następnej partii liczącej 35 rzeźb przewidziana jest na rok bieżący. Wiele odlewów poddanych dotychczasowej konserwacji posiadało wtórne, zabrudzone z czasem powłoki malarskie. Po ich usunięciu odkryty został pierwotny kolor gipsu. Odlewy w wielu przypadkach różnią się między sobą odcieniami spoiwa gipsowego. Posiadają indywidualną barwę. Okazało się min., że popiersie Hypokratesa ŁKr 594 było zabarwione w masie na kolor bladoróżowy. Popiersia przedstawiające cesarzy rzymskich: Nerona ŁKr 642 oraz Tyberiusza ŁKr 637 po usunięciu powłok farby odsłoniły dwa kolory gipsu, które zastosowano do wykonania odlewów. Gips o cieplejszej tonacji wykorzystano w partiach szaty. Gips jaśniejszy został użyty przy odlewie głowy, szyi oraz podstawy. W obu przypadkach dwubarwne zróżnicowanie kolorystyczne było świadomym nawiązaniem do oryginalnych, starożytnych rzeźb marmurowych, gdzie z białego marmuru wykonano części ciała i podstawki, z kolorowego natomiast partie szat. Zachowanie różnic kolorystycznych było uwzględnione podczas wykonywania unifikacji kolorystycznej przy wszystkich obiektach z kolekcji królewskiej.
Popiersie ukazujące króla Jana III-go Sobieskiego ŁKr 717/1 jest gipsową kopią odlaną prawdopodobnie z rzeźby drewnianej. Hipotezę tą podtrzymuje charakter szlaku dłuta, który widoczny jest na odlewie w partiach zbroi. Zacięcia i żłobienia, które są typowe dla obróbki rzeźb drewnianych znajdują się także w partiach uszu oraz na szatach popiersia. Są to wnioski niewystępujące we wcześniejszych opisach dotyczących tego przedstawienia. Spostrzeżeń tych dokonano podczas obecnej konserwacji obiektu. Dają one dodatkową wiedzę na temat pierwowzoru i jego technologii. W toku teraźniejszych działań konserwatorskich dokonano w kilku przypadkach złożenia wieloczęściowych odlewów w miejscach uszkodzonych połączeń technologicznych. Postąpiono tak w odniesieniu do grupy rzeźbiarskiej przedstawiającej dwóch młodzieńców o imionach: Kastor i Polluks ŁKr 685. Po naprawie płaszczyzn stykowych i opracowaniu odpowiednich zamocowań obsadzono głowy obu postaci. W tym roku planowane jest w oparciu o te same zasady zespolenie posągu wojownika Eginety ŁKr 535 z ręką dźwigającą tarczę. Działania takie podnoszą wymiar ekspozycyjny obiektów. Rzeźby pt. Posejdon ŁKr 709, Sylen ŁKr 568 oraz maska Królowej Omfale ŁKr 586 charakteryzowały się dużą niestabilnością. Były narażone na ryzyko upadku. W związku z tym wymienionym odlewom wykonano odpowiednio opracowane podstawy z uwzględnieniem specyficznej statyki obiektów.
Głowę Henryka Lubomirskiego GRz. 1362 oraz popiersie Piusa VI ŁKr 716/2 wyposażono w profilowane, okrągłe podstawki, dzięki czemu zmieniony został ich status z magazynowego na ekspozycyjny. Zainstalowanie podstaw przewidziane jest dla wielu głów i popiersi, a nawet torsów w tegorocznych realizacjach konserwatorskich. W trakcie porządkowania i systematyzowania zbiorów w Magazynie Destruktów, rozpoznano trzy kolejne fragmenty należące do zakonserwowanego w 2012 roku Medalionu z podobizną brata króla Arcybiskupa Michała Poniatowskiego. Przeprowadzenie konserwacji oraz wklejenie odnalezionych koneksji do niekompletnego medalionu przewidywane jest na rok obecny. W kilku przypadkach, podczas wykonywania zabiegów związanych z oczyszczaniem natrafiono na dziewiętnastowieczne oznakowania inwentaryzacyjne, które znajdowały się pod nagromadzonym brudem oraz pod wtórnymi powłokami malarskimi. Odkryć takich dokonano przy oczyszczaniu powierzchni posągu Dionizosa Borgheze ŁKr 600, grupy rzeźbiarskiej Kastora i Polluksa ŁKr 685 oraz głowy Apolla Belwederskiego ŁKr 633. Historyczne numery inwentaryzacyjne są niepodważalnym potwierdzeniem oryginalności oraz tożsamości obiektu. Niektóre z odlewów (zwłaszcza duże posągi) zostały wzmocnione w partiach nóg i podstaw. Usztywnienia konstrukcji dokonywano przy zastosowaniu prętów z włókna szklanego. W celu usunięcia nawarstwień silnie zintegrowanych z gipsowym podłożem zdecydowano się na wykorzystanie metody ablacji laserowej. Metoda ta charakteryzuje się wysoką skutecznością przy zachowaniu pełnego bezpieczeństwa dla substancji zabytkowej. Daje ona możliwość selektywnego usuwania szkodliwych nawarstwień bez stosowania środków chemicznych zarazem zachowuje oryginalną fakturę i charakter powierzchni.
