Ogród Królewski XVIII w.
Historia miejsca, w którym powstał Ogród Królewski, sięga 1262 r., kiedy jazdowski gród książąt mazowieckich został zniszczony przez plemiona najeźdźców. Datę tę upamiętnia kolumna na skarpie od Alei Ujazdowskich, gdzie znajduje się również granitowy monolit z zegarem słonecznym, wykonanym w 1828 r. przez prof. Wojciecha Jastrzębskiego.
Ogród Królewski to najstarsza część ogrodów, założona w końcu XVII w. w miejscu dawnego Zwierzyńca, będącego własnością marszałka wielkiego koronnego, Stanisława Herakliusza Lubomirskiego. W pobliżu wybudowanego na wyspie w II połowie XVII w. pawilonu Łaźni założono niewielki, rozplanowany gwiaździście, regularny ogród w stylu włoskim.
Za panowania króla Stanisława Augusta utrzymywano go w formie regularnych boskietów, które nie dotrwały do naszych czasów. Dziś dawny ogród w pobliżu Pałacu na Wyspie i Amfiteatru przypomina układ promienistych ścieżek ze strzyżonymi szpalerami. W środku, gdzie zbiegają się alejki, znajduje się placyk. Ustawiono na nim zakupioną przez króla rzeźbę Tankreda i Kloryndy. Jest to kopia, oryginał zobaczyć można w Puławach, w parku przy dawnej rezydencji Czartoryskich.
Północna część Ogrodu Królewskiego, nieregularna, porośnięta drzewami, sięgała dzisiejszego Kanału Piaseczyńskiego. Przy wybudowanym tam w II połowie XVII w. Ermitażu założono Ogród Angielsko-Chiński. Z czasem o nim zapomniano, a teren podzielono - w XX w. powstał tam m.in. kompleks boisk sportowych. Dziś Ermitaż otacza ogród o współczesnej kompozycji.
Historia Ogrodu Królewskiego
Dzisiejsze Łazienki Królewskie, przed przejęciem ich i przebudową przez króla Stanisława Augusta, pełniły rolę leśnego zwierzyńca dla organizowanych tam polowań. W połowie XVIII w., za panowania Augusta III Sasa, na terenach pod skarpą poniżej Belwederu, królewski minister, Henryk von Brühl, założył ogród. Był on otoczony kanałem, podzielony regularnie ułożonymi alejkami.
Najciekawsze w historii Ogrodu Królewskiego były lata panowania Stanisława Augusta. Rozbudowana wówczas XVII-wieczna Łaźnia Lubomirskiego zaczęła się przekształcać w klasycystyczny Pałac na Wyspie. Przystąpiono też do uporządkowania leśnej przestrzeni Zwierzyńca. W 1766 r. od Zamku Ujazdowskiego poprowadzono na południe jedną z ważniejszych dróg powstającego ogrodu, tzw. Drogę do Wilanowa, później ok. 1780 r. nazwaną Aleją Chińską, zgodnie z panującą modą na "chinoiserie".
Duży wpływ na formę ogrodu miał doradca króla, August Fryderyk Moszyński. Był on znawcą sztuki i propagatorem angielskiego stylu ogrodowego, zyskującego popularność w Europie. Swobodna kompozycja, nawiązująca do naturalnego krajobrazu, szybko zaczęła górować nad regularnością stylu francuskiego w Łazienkach.
Ogród, do tej pory regularnie i tradycyjnie rozplanowany, zyskał modny, nieregularny, miękki układ ścieżek i alejek. Zmienił się też układ wodny. Stojącą na wyspie Łaźnię otaczał niewielki zbiornik wodny. W 1784 r. zmieniono go w regularny staw, sięgający ul. Agrykoli, a na moście w 1788 r., król wystawił pomnik Jana III Sobieskiego, widoczny w linii prostej z Pałacu na Wyspie. Od południa pałac otoczył drugi staw z wyspą i Amfiteatrem, połączony z trzecim stawem z samotną wyspą, malowniczo położonym wśród rozległych łąk. Na połączeniu stawów zbudowano most i kamienną kaskadę widoczną z Pałacu na Wyspie. Miękkie linie brzegów stawów porastała roślinność nadwodna, krzewy i niewysokie wówczas drzewa. Tak powstała główna oś nowego, królewskiego projektu. Na południu kończyła się panoramą dalekich zabudowań i ogrodów Mokotowa - aż po Wilanów.
XVIII w. to nieustanna przebudowa i upiększanie terenu. Charakterystyczne dla podmokłych terenów olchy wycinano, sadzono za to nowe krzewy i drzewa: dęby, jesiony, lipy, topole, klony, orzechy, wierzby (później zaczęto też sadzić kasztanowce białe). Zakładano drogi, przerzucano mosty nad kanałami osuszającymi teren. Pałac na Wyspie z Białym Domkiem połączyła regularna droga spacerowa, Promenada Królewska. Była to szeroka aleja długości ok. 420 m, biegnąca między dwoma kanałami. Ozdabiały ją drzewka pomarańczowe, a cień spacerującym dawał porośnięty splatającymi się pnączami bindaż. Pod koniec lat 70. XVIII w. do Łazienek Królewskich dotarła moda na akcenty orientalne - tzw. "chińszczyznę" (franc. "chinoiserie"). Drogę Wilanowską przemianowano na Drogę Chińską, a na jej skrzyżowaniu z Promenadą zbudowano Bramę Chińską. Mostki i bramę rozebrano w połowie XIX w., a kanały zasypano. Promenada Królewska, jaką znamy dziś, to szeroka aleja z trawnikiem pośrodku.
Rzeźby w Ogrodzie Królewskim
Rozbudowa ogrodu następowała równocześnie z rozbudową kolejnych obiektów Łazienek Królewskich. Przy Białym Domku od południa powstał niewielki ogród z zegarem słonecznym, otoczony kanałami i przerzuconymi nad nimi małymi mostkami w stylu chińskim (zlikwidowane w XIX w.).
Po wybudowaniu Pałacu Myślewickiego (północno-wschodnia część Ogrodu), powstał reprezentacyjny podjazd z gazonem, a od południa ogród z fontanną i wolierą dla ptaków.
Ważnym obiektem była wzniesiona dla potrzeb ogrodu Wielka Pomarańczarnia/tzw. Stara Oranżeria połączona z Teatrem Królewskim i Galerią Rzeźby. Od południa, poniżej tarasu budynku założono regularny ogród oranżeryjny z fontanną w centralnej części. W regularnej przestrzeni prostokąta podzielonym prostymi alejkami możemy oglądać rzeźby z królewskiej galerii końca XVIII w. Latem (aż do późnej jesieni) wystawiane są tam w drewnianych donicach egzotyczne drzewka mandarynkowe, podobnie jak w pozostałej części Ogrodu Królewskiego (przy Pałacu na Wyspie, Myślewicach i Białym Domku) drzewka pomarańczowe i cytrynowe.
Teren powyżej Starej Oranżerii (w kierunku zachodnim) miał charakter użytkowy. Z ogrodami warzywnymi, figarniami, ananasarniami, pomarańczarniami sąsiadowały cieplarnie. Ogrody użytkowe na skarpie ze szklarniami przekształcono w 1818 r., w ich miejscu powstał Ogród Botaniczny Uniwersytetu Warszawskiego. Warto pamiętać, że w ogrodzie tym zachowały się fundamenty Świątyni Opatrzności, o której zbudowaniu 5 maja 1791 r. zdecydował Sejm Czteroletni w podzięce za Konstytucję 3 Maja.
Dekoracją Ogrodu Królewskiego były kolekcjonowane przez Stanisława Augusta rzeźby, które w większości do dziś ozdabiają ogród. Jako "nowożytne muzeum na powietrzu" pokazano je w otwartej przestrzeni ogrodu w sąsiedztwie Pałacu na Wyspie, na tarasie i w pobliskich alejkach (m.in. przy Amfiteatrze i w ogrodzie przy Starej Oranżerii). Nieopodal, pod skarpą, wybudowano kamienną studnię z głową lwa. Ta "la fontaine d`Agricola" charakterystyczna była dla ogrodów XVIII w.
Ogród Królewski za czasów Stanisława Augusta stał się mieszanką stylu ogrodu francuskiego i nowego ogrodu angielskiego. Regularnie ułożone rabaty kwiatów i przecinające się pod katem prostym alejki, sąsiadowały z prowadzącymi po łukach ścieżkami, rozległymi trawnikami, dalekimi perspektywami malowniczych widoków i samotnie rosnącymi drzewami, posadzonymi tak, by można było podziwiać kształt poszczególnych gatunków i patrzeć na dalekie perspektywy. Myślą przewodnią takiego ukształtowania ogrodu stało się naśladowanie natury. Warto jednak pamiętać, że fenomen Ogrodów w Łazienkach Królewskich polega na trafnym połączeniu przez króla Stanisława Augusta tradycji ogrodu francuskiego z angielską stylistyką krajobrazową, która za sprawą XVIII-wiecznej mody trafiła z Anglii do Europy kontynentalnej.
W 1795 r. Stanisław August po abdykacji internowany w Grodnie na zawsze opuścił ukochane Łazienki. Prace na terenie ogrodu z czasem ustały. Po śmierci króla w 1798 r. ogród Łazienek Królewskich został zachowany, choć jego pierwotny kształt uległ z czasem pewnym zmianom. Wzrastające drzewa zasłoniły dalekie osie widokowe, z ogrodu znikły w XIX w. egzotyczne detale. Pozostałe części królewskiej kompozycji czytelne są do dziś, stanowiąc przykład letniej rezydencji ostatniego króla I Rzeczypospolitej.
zobacz także
Ogród Romantyczny XIX wieku
Sąsiadujący z Belwederem, bogaty pod względem kompozycji i doboru roślinności.Ogród Modernistyczny XX wieku
W Ogrodzie Modernistycznym znajduje się słynny pomnik Fryderyka Chopina.Przyroda Łazienek