Polityka gromadzenia zbiorów
Muzeum Łazienki Królewskie

(fragment dokumentu "Charakterystyka kolekcji oraz polityka gromadzenia zbiorów Muzeum Łazienki Królewskie", który wszedł w życie 20.06.2024)

W celu rozbudowy kolekcji Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie na najbliższe lata wyznaczone zostały dwa cele priorytetowe.

Głównym celem jest odtwarzanie tej części historycznej kolekcji króla Stanisława Augusta, która w XVIII w. prezentowana była w Łazienkach. Realizacja tego zadania możliwa jest dzięki badaniom historycznych inwentarzy, proweniencji zbiorów oraz strat wojennych Łazienek. Te ostatnie, realizowane od 2019 r. przy wsparciu MKiDN przyniosły dużo nowej wiedzy na temat losów łazienkowskich zabytków. Strategicznym zadaniem stojącym przed Muzeum jest uregulowanie statusu prawnego obiektów ocalałych ze zniszczeń II wojny światowej, które pomimo rewindykacji nie trafiły na swoje pierwotne miejsce, a znalazły się w zbiorach innych instytucji publicznych. W tym celu prowadzone są rozmowy m.in. z Muzeum Narodowym w Warszawie oraz Muzeum Wojska Polskiego, które pozostają w posiadaniu kilkudziesięciu obiektów pochodzących z łazienkowskich zbiorów, w tym obrazów z królewskiej galerii. Wśród innych łazienkowskich obiektów zidentyfikowanych w innych instytucjach należy wymienić komplet klasycystycznych mebli siedziskowych, należących do historycznego wyposażenia Pałacu na Wyspie, a znajdujących się w posiadaniu Kancelarii Prezydenta RP i pozostających w użytku w Sali Kolumnowej. Ten komplet, nawiązujący do stylu stanisławowskiego, wykonany został z przeznaczeniem do Galerii Obrazów około 1860 r. i choć związany był z Łazienkami w XIX w., dobrze wpisał się w królewskie wnętrza. Meble te po I wojnie światowej wróciły do pałacu na mocy zapisów traktatu ryskiego, od czasu ostatniej wojny pozostają jednak stratą Łazienek. Muzeum dąży do zastąpienia, w miarę możliwości, wszystkich znajdujących się we wnętrzach Pałacu na Wyspie obrazów oraz mebli i obiektów sztuki użytkowej niezwiązanych z królem tymi o królewskiej proweniencji. Chcielibyśmy , np. zakupić do kolekcji pochodzące z jadalni Pałacu na Wyspie portrety członków rodziny króla, z których jeden – portret brata króla, Andrzeja Poniatowskiego autorstwa Marcello Bacciarellego – Muzeum nabyło w 2022 r. Z liczącej dwanaście obrazów serii, sześć znajduje się w zbiorach polskich muzeów; zaś pozostałe sześć – w rękach prywatnych (najprawdopodobniej w Paryżu) i mogą pojawić się na rynku sztuki.

Drugim priorytetem jest doposażanie wnętrz zabytkowych budynków. Istotne tu jest zarówno wypełnianie pustych przestrzeni ekspozycji w miejscach, gdzie zgodnie ze źródłami oraz gustem epoki powinny być eksponowane dzieła sztuki, jak i wymiana pozostających niejednokrotnie w złym stanie konserwatorskim depozytów obiektami nabywanymi do kolekcji własnej Muzeum. Działania te prowadzone są w oparciu o zachowaną dokumentację, opisy obiektów w XVIII-wiecznych inwentarzach, ale również badanie wystrojów innych rezydencji z epoki i analizę upodobań Stanisława Augusta, manifestujących się w znanych nam obiektach z jego zbioru. Poszukujemy cenionych przez króla mebli francuskich oraz wysokiej klasy XVIII-wiecznego rzemiosła rodzimego, w tym obiektów wyprodukowanych w manufakturze fajansu na terenach Belwederu czy w fabrykach grodzieńskich, a także mebli warszawskich. Plan rozbudowy kolekcji uwzględnia także wzbogacanie zbiorów o ryciny, rysunki i porcelanę, które zgodnie z zapisami znanymi z inwentarzy w czasach króla licznie wypełniały wnętrza Białego Domu i innych budynków łazienkowskich. Szczególnie istotne jest sukcesywne uzupełnianie kolekcji Muzeum o wyroby znamienitych manufaktur europejskich (zwłaszcza Miśni i Sèvres), w tym motywami chinoiserie. W zakresie zakupów orientaliów, w tym ceramiki dalekowschodniej, szczególnie poszukujemy obiektów spójnych z wymienianymi i opisywanymi w XVIII-wiecznych inwentarzach: figury z białej porcelany Dehua (zwłaszcza figury bodhisattvy Guanyin oraz któregoś z bóstw męskich, np. Cai Shen, Guandi czy Xuanwu), niewielkich naczyń dekoracyjnych z porcelany Dehua, naczyń porcelanowych dekorowanych kobaltem (tzw. ceramiki biało-niebieskiej blue and white, qinghua), naczyń w typie Imari oraz obiektów zdobionych naszkliwnie emalią określanych mianem yangcai (w Europie znanych jako famille rose, famille verte). Kolekcję warto ponadto uzupełnić o dalekowschodnie wyroby z kości, rzeźbione z dekoracją barwną (cztery szkatułki znane z inwentarzy), niewielkie objects d’art rzeźbione w żadach (jadeicie lub nefrycie), alabastrze, słonińcu i krysztale. Szczególne wyzwanie stanowi doposażenie wnętrz w Pałacu Myślewickim. Prace nad nową aranżacją tej przestrzeni trwają, a głównym założeniem pozostaje próba uchwycenia zmienności i ciągle toczącego się w Myślewicach życia, a także upamiętnienia wybitnych postaci i wydarzeń związanych z Pałacem, m.in.: księcia Józefa Poniatowskiego, Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego, Eugeniusza Kwiatkowskiego czy odbytych tu w 2. połowie XX w. rozmów amerykańsko-chińskich.

W programie naszych zakupów ważne miejsce zajmuje też gromadzenie – ale jedynie dobrej klasy – portretów Stanisława Augusta. Staramy się też kupować portrety osobistości z epoki: rodziny króla i osób z jego najbliższego otoczenia, innych XVIII-wiecznych władców europejskich, jak również wizerunki pozostałych właścicieli Łazienek. W związku z unikatowym charakterem dzieł pierwotnie znajdujących się w kolekcji króla dopuszczamy możliwość zastąpienia ich innymi wariantami tychże przedstawień, np. kopiami z epoki lub grafikami. Muzeum jednocześnie dąży do pozyskania do swoich zbiorów oryginałów dzieł szczególnie cenionych w XVIII wieku artystów, np. Antonia Canovy, Jeana-Antoine’a Hudona, Jeana-Honoré Fragonarda, Angeliki Kauffmann czy Antona Raphaela Mengsa, a także artystów związanych z dworem Stanisława Augusta.

Istotnym celem w naszych planach rozbudowywania kolekcji pozostaje poszerzanie zbioru XVIII- i XIX wiecznych przedmiotów codziennego użytku, takich jak: zegary, przybory do pisania, dzbanki, misy, miednice, wanny, pojemniki na drobiazgi kosmetyczne, wilki kominkowe, kandelabry, lampy biurowe, elementy zastawy stołowej, stroje oraz tkaniny itp. Obiekty te pełnią istotną rolę w odkrywaniu i opowiadaniu ciągle niedostatecznie znanej historii codzienności przeszłych pokoleń mieszkańców i pracowników kompleksu Łazienek Królewskich.

Zbiór falerystyczny należałoby uzupełnić o odznaczenia z czasów Stanisława Augusta, a szczególnie polskie: Order Orła Białego, Order Świętego Stanisława i Virtuti Militari, wszystkich klas.

Kolekcja Muzeum Łowiectwa i Jeździectwa powinna być rozbudowywana w ramach gromadzonych rodzajów zbiorów. Niektóre z nich, jak kolekcja broni myśliwskiej czy preparatów dermoplastycznych, są niemal kompletne zgodnie z dotychczasową koncepcją Muzeum. Konieczne jest uzupełnienie ich o pojedyncze obiekty, np. strzelbę myśliwską – ptaszniczkę cieszyńską, a także preparaty: guźca, pieśca i kapibary. Kolekcja pojazdów konnych wymaga uzupełnienia o pojazd konny typu kalesza, a zbiór uprzęży o uprząż bałagulską czterokonną. Ponadto należałoby rozbudować zbiory malarstwa i rzeźby o inne ciekawe przykłady przedstawień animalistycznych oraz związanych z kulturą łowiecką.

Planujemy poszerzać kolekcję o artefakty związane z kulturą jeździecką i myśliwską XVII i XVIII stulecia, a więc związane z historycznym, książęcym i królewskim dziedzictwem Łazienek Królewskich. Istotne także są artefakty związane z historią miejsca, w tym pozyskiwane w trakcie realizowanych badań archeologicznych.

Pracujemy również nad uzupełnianiem zbioru ikonografii Łazienek. Uchwycone za pośrednictwem różnych technik i mediów oraz w różnych przedziałach czasu wizerunki Pałacu na Wyspie, Białego Domu, Amfiteatru, Pomnika Jana III na Agrykoli, innych budowli Łazienek czy samego ogrodu są dla nas cenne nie tylko z uwagi na reprezentowane walory artystyczne, ale również, a niekiedy przede wszystkim z uwagi na treść wizualną.

Opracowali:
Ewelina Krahel, Główny Inwentaryzator
dr Piotr Skowroński, Kierownik Działu Sztuki

Z zespołem:
Kalina Cukrowska, kuratorka zbiorów sztuki
Aneta Czarnecka, kuratorka rzeźby, grafiki i rysunku
dr Dorota Juszczak, kuratorka malarstwa
Sebastian Juszko, kurator zbiorów przyrodniczo-łowieckich
dr Izabela Kopania, kuratorka rzemiosła artystycznego
Paweł Mełgieś, specjalista ds. inwentarzy
Krystyna Mikucka-Stasiak, kuratorka mebli i rzemiosła artystycznego
Hanna Polańska, kuratorka zbiorów hipologicznych