Zapraszamy na wykład prof. Szymona Paczkowskiego, który opowie o upodobaniach muzycznych Fryderyka II i okolicznościach powstania Musikalisches Opfer - utworu, który Jan Sebastian Bach skomponował z myślą o władcy. Spotkanie zwieńczy koncert wybranych fragmentów Musikalisches Opfer w wykonaniu Władysława Kłosiewicza (klawesyn), Marcina Tarnawskiego (skrzypce), Małgorzaty Wojciechowskiej (flet traverso) i Karoliny Szewczykowskiej (wiolonczela).
Jednym z najważniejszych wydarzeń w życiu Jana Sebastiana Bacha była jego podróż do Poczdamu w maju 1747 r. Wedle legendy Lipski Kantor miał się tam zjawić na osobiste zaproszenie Fryderyka II. Tak przynajmniej opisywał to w 1802 r. Nikolaus Forkel, autor pierwszej biografii twórcy Mszy h-moll. Bez względu na to, jak dalece relacja ta odbiegała od rzeczywistości, spotkanie Bacha z jednym z najpotężniejszych wówczas władców w Europie stanowiło dla kompozytora moment artystycznego triumfu i przywiodło na szczyt uznania, jakiego wcześniej nie zaznał. Wizytę odnotowała skrupulatnie prasa niemiecka, powołując się na oficjalny komunikat dworu berlińskiego:
Donoszą z Poczdamu, że w ostatnią niedzielę 7 maja słynny Kapelmistrz z Lipska, pan Bach, przyjechał tam z zamiarem wysłuchania tutejszej znakomitej muzyki królewskiej. Wieczorem, gdy zazwyczaj zaczyna się muzyka kameralna w królewskich komnatach, Jego Królewska Mość został poinformowany, że Kapelmistrz Bach przybył do Poczdamu i czeka w antyszambrze. Jego Wysokość natychmiast wydał rozkazy, by Bach został przyjęty, a po jego wejściu, podszedłszy do tak zwanego Forte i Piano, bez żadnego przygotowania raczył zagrać Swoją Najjaśniejszą Osobą temat dla Kapelmistrza Bacha, który on miał wykonać jako fugę. Wymieniony Kapelmistrz uczynił to tak fortunnie, że nie tylko Jego Królewska Mość miał przyjemność okazać swoje zadowolenie z tego powodu, lecz także wszyscy obecni. Pan Bach uznał zaś przedłożony mu temat za tak piękny, że postanowił opracować go na papierze jako regularną fugę i kazał wygrawerować w miedzi.
Muzyczna ofiara Jana Sebastiana Bacha
Po powrocie do Lipska Bach przystąpił od razu do pracy, by wywiązać się z danej obietnicy. Melodię przedstawioną przez Fryderyka II określił mianem Thema Regium i na jej kanwie ułożył wieloczęściową kompozycję, dając jej tytuł Muzyczna ofiara (niem. Musicalsches Opfer, BWV 1079). Wydał ją następnie na własny koszt drukiem i zadedykował królowi. Przedmowa wraz z dedykacją datowana jest na 7 lipca 1747 r. Kompozytor zwraca się w niej do "Monarchy, którego wielkość i potęgę, tak jak we wszystkich naukach wojny i pokoju, także w muzyce wszyscy winni czcić i podziwiać".
Musikalisches Opfer składa się z dziewięciu utworów opartych na królewskim temacie, opracowanym po mistrzowsku według wszelkich prawideł sztuki kontrapunktycznej. Szczególnie fascynujący wydaje się trzygłosowy Ricercar, którego sens wyjaśnia łaciński akrostych, stanowiący wykładnię całego utworu: Regis Iussu Cantio Et Reliqua Canonica Arte Resoluta. Ponieważ dzieło powstało z myślą o Fryderyku II, podczas wykładu przedstawiona zostanie postać tego władcy od strony jego osobistych upodobań muzycznych i rodzaju mecenatu artystycznego, jaki na swoim dworze uprawiał. Na tym zaś tle wyjaśnione zostaną faktyczne okoliczności powstania Musikalisches Opfer oraz liczne zagadki tego dzieła.
Wykład "Bach Fryderykowi Wielkiemu" odbywa się w cyklu "Racja serca i umysłu. O muzyce XVIII stulecia".
Szymon Paczkowski - dr hab. Studia muzykologiczne ukończył na UW w 1986 r., na podstawie pracy "Środki dramaturgii muzycznej w Parsifalu Ryszarda Wagnera" napisanej pod kierunkiem prof. Zofii Helman. Jest autorem dwóch książek dotyczących muzyki baroku: "Nauka o afektach w myśli muzycznej I połowy XVII wieku" (Lublin 1998) oraz "Styl polski w muzyce Johanna Sebastiana Bacha" (Lublin 2011, w wersji angielskiej wydanej przez Rowman & Littlefield w USA w 2017) oraz około 50 artykułów naukowych, poświęconych zagadnieniom teorii i estetyce muzyki wieków XVII, XVIII i XIX, publikowanych w Polsce i za granicą. Jest także redaktorem, bądź współredaktorem licznych prac zbiorowych. Jego badania naukowe koncentrują się na różnych aspektach teorii i estetyki muzycznej w czasach baroku, historii kultury muzycznej w wiekach XVII-XIX, dziejach opery, w szczególności twórczości Ryszarda Wagnera. Obecnie w centrum jego zainteresowań pozostają zagadnienia związane z muzyką w kręgu dworu polsko-saskiego w czasach panowania Augusta II i Augusta III.
Jest członkiem American Bach Society oraz Neue Bach-Gesellschaft w Lipsku. Od 2006 r. współpracuje z międzynarodową grupą badawczą Bach-Network UK, biorąc udział w jej dorocznych konferencjach jako członek Advisory Council i współpracownik redakcji rocznika internetowego ‘Understanding Bach’. Wykładał gościnnie m.in. na UMK w Toruniu, UAM w Poznaniu, Eberhard Karls Universität w Tybindze, Uniwersytecie Karola w Pradze, Johannes Guttenberg Universität w Moguncji, Universität des Saarlandes w Saarbrücken, Juilliard School of Music w Nowym Jorku, Graduate Center - City University of New York, Temple University w Filadelfii, Madison Wisconsin University.
