Zapraszamy na seminarium, podczas którego wspólnie zastanowimy się nad tym, czy "Noc listopadową" można nazwać tragedią, a powstanie listopadowe wydarzeniem tragicznym. Spotkanie poprowadzi prof. Robert Piłat.

KUP BILET

Mówiąc o przegranych powstaniach polskich, używa się czasem sformułowania "tragedia narodowa", albo "tragiczne losy powstania". Czy jest to jedynie swobodne i potoczne użycie słowa "tragedia", czy też odwołanie do jednego z największych wynalazków kultury literackiej: formy tragicznej. Niektórzy filozofowie, jak Friedrich Schelling, Friedrich Nietzsche czy Miguel de Unamuno, uważali, że tragedia jest nie tylko wynalazkiem dramatycznym pozwalającym na zwartą i sugestywną narrację o dziejach i konfliktach, lecz także odkryciem tragizmu samego życia. To, że uznajemy jakieś dzieło za tragedię, wiąże się więc z pewnym przekonaniem filozoficznym, a nie sprowadza się do sporu literackiego.

Podczas seminarium zastanowimy się, czy dramat Stanisława Wyspiańskiego można nazwać tragedią. Arystotelesowi zawdzięczamy sformułowanie warunków koniecznych tragizmu: ►wyniesiony ponad przeciętność status bohatera, któremu dane są wybory o wielkiej wadze dla niego i innych;  ►hybris, czyli pragnienie zapanowania nad własnym życiem czy losem; ►wina tragiczna, czyli uświadomienie sobie niewłaściwości czynu wynikającego z hybris; ►przejście od szczęścia do nieszczęścia; ►moment tragicznego oświecenia, czyli zrozumienia pułapki zastawionej przez los czy bogów; ►śmierć jako zjawisko wynikające nie tyle z praw przyrody, co z ludzkich czynów i stanowiące konsekwencję tragicznej winy. Do tych klasycznych wyznaczników dodać trzeba inne, związane z tragedia nowożytną, przede wszystkim szekspirowską. Tu tragizm wynika w mniejszym stopniu z czynów, a w większym ze stanu świadomości bohatera, który nie wie co czyni (Lear), dlaczego coś czyni (Tymon, Otello), ani co powinien uczynić (Hamlet).

Spojrzymy z punktu widzenia tych wyznaczników na "Noc listopadową". Spróbujemy odpowiedzieć na pytanie, czy utwór ten jest tragedią. Za tym pytaniem stoją jednak inne, poważniejsze: czy samo powstanie listopadowe było tragedią i czy w przeciwieństwie do wzorców klasycznych da się tu mówić o zbiorowym bohaterze tragicznym. Wykorzystamy lektury z zakresu filozofii tragedii (F. Nietzsche, Unamuno, Ch. Menke, S. Critchey, Z. Adamczewski). W naszej dyskusji będziemy nawiązywać do wystawy czasowej "Ikonosfera Wyspiańskiego. Noc listopadowa w Łazienkach Królewskich". Czas trwania seminarium: 2 godziny.

Robert Piłat - emerytowany profesor filozofii w latach 1988-2011 związany z Instytutem Filozofii i Socjologii PAN (jako jego wicedyrektor w latach 2000-2004), oraz w latach 2011-2024 z Wydziałem Filozofii Chrześcijańskiej UKSW. Autor m.in. książek "Umysł jako model świata", "Krzywda i zadośćuczynienie", "O istocie pojęć", "Aporie samowiedzy", "O rozsądku i jego szaleństwach" (Nagroda im. Józefa Tischnera 2020), "O pułapkach wiedzy", "Pojęcia i rozumienia świata", "Pochwała Rozalindy. Eseje szekspirowskie". Propagator dociekań filozoficznych z dziećmi; autor podręczników gimnazjalnych "Edukacja filozoficzna 1-3". Przez dwadzieścia lat autor cykli audycji poświęconych filozofii, literaturze i muzyce w Programie 2 Polskiego Radia, a w latach 2018-2019 serii telewizyjnej "Dziennik filozofia" w TVP Kultura. Publikuje systematycznie eseje na portalu Instytutu Mickiewicza Culture.pl. W zakresie filozofii teoretycznej zajmuje się teorią pojęć, podstawami samowiedzy i filozoficznymi aspektami teorii decyzji.