Zapraszamy na spacer z cyklu "Czytanie Łazienek Królewskich", podczas którego prof. Krystyna Mikocka-Rachubowa oprowadzi zwiedzających po Starej Oranżerii, opowiadając jej historię.
Spotkanie rozpocznie się 25 marca, o godz. 11.00, w Pałacu na Wyspie, gdzie odbędzie się wykład prof. Mikockiej-Rachubowej na temat Królewskiej Kolekcji Rzeźby i Teatru Królewskiego. Potem uczestnicy wydarzenia udadzą się do Starej Oranżerii, by obejrzeć obiekt, wzniesiony w latach 1785-1788 w zachodniej części ogrodu Łazienek Królewskich, według projektu Domenica Merliniego. Wykład i spacer będą trwać dwie godziny.
Największa królewska inwestycja
Gmach Oranżerii, zwany w czasach Stanisława Augusta Wielką Oranżerią, był jedną z największych inwestycji królewskich. Budowla ta miała służyć głównie jako miejsce przechowywania w okresie jesienno-zimowym drzewek pomarańczowych, zdobiących latem łazienkowskie tarasy i ogrody. Nie powstała jednak wyłącznie w tym celu. Do budynku mieszczącego właściwą oranżerię dobudowano od północy dwa skrzydła, z których zachodnie przeznaczono na mieszkania dla królewskich dworzan i służby, a wschodnie na teatr (jeden z nielicznych zachowanych do naszych czasów w Europie przykładów XVIII-wiecznego teatru dworskiego).
W latach 1787-1788 przy zdobieniu teatralnych wnętrz zatrudniona była grupa królewskich artystów, m.in. malarz Jan Bogumił Plersch oraz rzeźbiarze: André Le Brun, Giacomo Monaldi i Francesco Maria Staggi. Zastosowane przez nich dekoracje ukazywały Stanisława Augusta jako opiekuna sztuk.
Otwarcie teatru dla publiczności, które odbyło się 14 września 1788 r., połączono z uroczystym odsłonięciem w Łazienkach pomnika króla Jana III Sobieskiego i urządzonym z tej okazji wspaniałym festynem (będzie temu poświęcony jeden z kolejnych spacerów z cyklu "Czytanie Łazienek Królewskich").
Stanisław August od początków swojego panowania nosił się z myślą stworzenia galerii, w której eksponowane byłby kopie najsłynniejszych rzeźb antycznych. Galerię taką początkowo zamierzał utworzyć w Zamku Królewskim, ale konkretny wymiar idea ta przybrała w połowie lat 80. XVIII w. wraz z budową w Łazienkach Wielkiej Oranżerii, gdzie mieścić się miała galeria rzeźb. Z zachowanych projektów z lat 1787-1788 wynika, że główną ścianę wnętrza oranżerii zamierzano ozdobić wielkim malowidłem, wyobrażającym włoski pejzaż, na tle którego miało stanąć na postumentach siedem posągów, będących kopiami antycznych rzeźb. Fragmenty tego malowidła odkryto podczas prac konserwatorskich prowadzonych w Starej Oranżerii w 2012 r.
Nie jest prawdziwa powszechnie przyjęta i uporczywie powtarzana opinia, że Stanisław August zamierzał eksponować w tej galerii gipsowe kopie i odlewy rzeźb antycznych, które miał w swoich zbiorach. Owe gipsowe rzeźby, które były gromadzone przez króla głównie w celach dydaktycznych na potrzeby planowanej Akademii Sztuk Pięknych i przechowywane przez okres jego panowania na Zamku Królewskim i Uniwersytecie Warszawskim, trafiły do łazienkowskiej Pomarańczarni dopiero w końcu lat 60. XX w. Nie ma więc podstaw, by przypuszczać, że król zamierzał je eksponować właśnie w tym miejscu.
W galerii rzeźby w Wielkiej Oranżerii miały się natomiast znaleźć posągi wykonane w marmurze, które Stanisław August specjalnie w tym celu zamawiał w latach 1787-1789 w Rzymie u najwybitniejszych ówczesnych rzeźbiarzy; z zamówieniem takim zwrócono się nawet do Antonia Canovy. Wykonane posągi przywieziono z Rzymu do Warszawy, ale nie stanęły one w niezrealizowanej ostatecznie galerii (większość zaginęła, a dwa można oglądać w Sali Balowej Pałacu na Wyspie).
Wprawdzie galeria rzeźb w gmachu Oranżerii nie powstała, ale król w początkach lat 90. XVIII w. stworzył koncepcję "nowoczesnego muzeum", planując ustawienie marmurowych kopii antycznych rzeźb między drzewkami pomarańczowymi w łazienkowskich ogrodach, na tarasach i mostkach. Do tej koncepcji nawiązywał sposób ówczesnej aranżacji ogrodu przed południową fasadą Wielkiej Oranżerii. Na kamiennym ogrodzeniu zamierzano tam ustawić rzeźby między pomarańczowymi drzewkami, a sam ogród wypełniły kamienne posągi satyrów i bóstw mitologicznych oraz popiersia cezarów i wodzów, przewiezione tam z tarasu i bocznych galerii łazienkowskiego pałacu.
Obecnie w ogrodzie stoją też dwie kamienne personifikacje rzek, zdobiące w czasach króla pałacowy taras, oraz marmurowe sfinksy i kamienne wazony. W budynku Pomarańczarni w latach 70. XX w. urządzono ekspozycję gipsowych odlewów rzeźb antycznych w sali foyer królewskiego teatru, rzeźbami ozdobiono też teatralne kuluary i wnętrze oranżerii, a obie kondygnacje zachodniego skrzydła gmachu zajęła Galeria Rzeźby Polskiej XIX-XX w.
W 2015 r. w sali dawnej Oranżerii utworzono tzw. Królewską Galerię Rzeźby, w której gipsowe odlewy i kopie antycznych rzeźb eksponowane są obok rzeźb wykonanych w marmurze. Większość z nich ustawiono na tle ściany pokrytej iluzjonistycznym malowidłem, z motywami kolumnowej architektury i włoskiego pejzażu, a ekspozycja, zarówno swoim charakterem, jak i nazwą, odwołuje się do idei Stanisława Augusta utworzenia galerii kopii słynnych antycznych rzeźb, zrealizowanej dopiero po niemal 230 latach.
STARA ORANŻERIA
