Zapraszamy do udziału w kursie historii sztuki i idei XVIII wieku. Dwudniowe spotkania poświęcone będą Wielkiej Encyklopedii Francuskiej oraz dziedzictwu oświecenia, do analizy którego posłużą m.in. fragmenty dzieł Condorceta, Horkeimera i Adorna.
Wykład i seminarium warsztatowe skierowane są do młodzieży i dorosłych. Koszt uczestnictwa - 10 zł (dwudniowe spotkanie), obowiązują zapisy: (+48) 22 50 60 028, edukacja@lazienki-krolewskie.pl. Kurator projektu: Joanna Szumańska, j.szumanska@lazienki-krolewskie.pl.
8 czerwca 2019 r., godz. 12.00, Pałac na Wyspie
"Wielka Encyklopedia Francuska. Czy prawzór naszej Wikipedii?" - wykład interaktywny prof. Tadeusza Cegielskiego
Wielka Encyklopedia Francuska, czyli Encyclopédie, ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers ("Encyklopedia, albo słownik rozumowany nauk, sztuk i rzemiosł"), która w 17 tomach ukazała się drukiem w latach 1751-1766 (bez ilustracji i suplementów powstałych w latach 1762-1772), stanowiła sztandarowe dzieło międzynarodowej instytucji, która przeszła do historii jako "rzeczpospolita literacka" (łac. respublica litteraria, franc. la république des lettres). Ta europejska społeczność uczonych, pisarzy i artystów, pozostających ze sobą w stałym kontakcie za pośrednictwem pisma i druku, zrodziła się z początkiem XVI w., w czasach Erazma z Rotterdamu, ale szczyt swej potęgi osiągnęła w XVIII stuleciu, w epoce oświecenia, dzięki ludziom, takim jak francuski pisarz i krytyczny publicysta Voltaire (właśc. François-Marie Arouet, 1694-1778). Niewidoczne, ponadnarodowe "państwo" stanowiło początkowo domenę humanistów - odnowicieli znajomości klasycznej greki i łaciny oraz literatury i sztuki. W centralnym punkcie tego modelu kultury, który urzeczywistniać miał pełnię człowieczeństwa, umieszczone zostały nauki humanistyczne, a "szczególną wagę przywiązywano [w nim] do kwestii języka jako narzędzia wykorzystywanego przez szereg ludzkich dyscyplin i umiejętności, jako swoistego przejawu jedności ludzkich umysłów i spójni społeczeństwa" (E. Sarnowska-Temeriusz). Tym językiem była łacina, w mniejszym stopniu greka czy hebrajski.
Wspólnota kulturowa nie wykluczała rywalizacji, a siła autorytetów walczących o pozycję w "rzeczpospolitej literackiej" zależała nie tylko od indywidualnych zasług jej obywateli i liderów, lecz także od kulturowego potencjału krajów, z których pisarze pochodzili. "Renesansowa Italia, umocniona dzięki łacińskiemu dziedzictwu, stałą się pierwszą uznaną potęgą literacką" - wskazała Pascale Casanova, badaczka literatury. "Następnie pojawiła się Francja dzięki narodzinom Plejady w połowie XVI w. Przezwyciężywszy zarówno hegemonię łaciny, jak i wysoką pozycję języka włoskiego, Francja stworzyła [u schyłku XVII w.] zarys nowej, ponadnarodowej przestrzeni literackiej. Za Francją szły Hiszpania i Anglia, naśladowane przez pozostałe kraje Europy, stopniowo przystępujące do współzawodnictwa wedle siły ich własnych literackich dokonań i tradycji".
Siłę "rzeczpospolitej literackiej", jej struktur i liderów stanowiło to, że funkcjonowała ona nie tylko w fizycznym, materialnym wymiarze. Miała bowiem równocześnie - jak moglibyśmy dziś określić - charakter wirtualny; stworzyła bez wątpienia pierwszą w dziejach sieć informatyczną. Jej medium był jeden z największych wynalazków technicznych ludzkości: zapisany lub zadrukowany papier. W znacznym stopniu również żywe słowo, które padało nie tylko ze scen teatrów, lecz także towarzyszyło licznym spotkaniom towarzysko-literackim, tak w przestrzeni prywatnej, jak i publicznej, szczególnie w modnych kawiarniach i klubach.
Uczestnicy interaktywnego wykładu otrzymają listę lektur oraz materiały umożliwiające przygotowanie do udziału w spotkaniu.
9 czerwca 2019 r., godz. 12.00, Pałac na Wyspie
"Dziecięcy optymizm i gorzki samokrytycyzm oświeceniowego rozumu" - seminarium warsztatowe poprowadzi dr Karolina Rychter
Punktem wyjścia będzie pytanie o aktualność dziedzictwa oświecenia, a dokładniej optymistyczna wiara w postęp charakterystyczny dla wieku rozumu. Klasycznym przykładem tej wiary jest "Szkic obrazu postępu ducha ludzkiego poprzez dzieje" Jeana Antoina Nicolasa Condorceta, w którym wyraża on bezgraniczną, niemal dziecięcą wiarę w to, że gdy ludzie pozbędą się przesądów i zaczną posługiwać się rozumem, wstąpią na drogę szczęścia, dobrobytu i moralności ("wierzę w zdolność rodzaju ludzkiego do nieskończonego doskonalenia się; i dlatego sądzę, iż rodzaj ludzki będzie na drodze ku pokojowi, wolności i równości, a więc na drodze ku szczęściu i cnocie, czynił postępy, którym kresu nie sposób oznaczyć"). Sprzeczności, tkwiące w oświeceniu w sposób niemalże symboliczny, ujawniają się w tym, że Condorcet pisał to przepełnione optymizmem i wiarą w ludzi dzieło, ukrywając się u przyjaciół (działał po stronie Żyrondystów w czasie rewolucji i po ich upadku został skazany na śmierć). Aresztowany dwa dni po opuszczeniu kryjówki w oberży w Clamart i przewieziony do więzienia w Bourg-la-Reine, zażył truciznę (lub został skrytobójczo zamordowany). Zmarł 29 marca 1794 r.
Jak stwierdza dr Karolina Rychter, po ponad dwustu latach, po okropnościach dwóch wojen światowych, bezgraniczny, świetlany optymizm Condorceta wydaje się, najłagodniej mówiąc, naiwny. Patrzymy na niego z ironią, patrzymy ze smutną refleksją, patrzymy krytycznie i bez złudzeń. Nie zapominajmy jednak, że również ten bezkompromisowy krytycyzm - wobec samych siebie, wobec kultury i instytucji, w których żyjemy, jest również dziedzictwem oświecenia. Optymizm tej epoki nie był zresztą jednoznaczny - miał swoje lęki, mroczne obawy, bardzo szybko musiał skonfrontować się z terrorem, chaosem i makabrą rewolucji.
Uczestnicy seminarium przeczytają i przedyskutują fragmenty dzieła Condorceta, "Dialektyki oświecenia" Horkeimera i Adorna oraz książki "Nowe oświecenie" Stevena Pinkera, współczesnego wyznawcy wiary w postęp na drodze rozwoju nauki.
Tadeusz Cegielski - dr hab., profesor nadzwyczajny Uniwersytetu Warszawskiego, historyk, specjalizuje się w historii idei oraz dziejach kultury epoki nowożytnej i XIX wieku. Od roku akademickiego 2013/14 zatrudniony w Instytucie Historii Sztuki UW. W latach 1993-1999 oraz 2008-2012 prodziekan Wydziału Historycznego UW. Autor podręczników szkolnych i programów nauczania w dziedzinie historii, ekspert Ministerstwa Edukacji Narodowej do spraw podręczników. Opublikował szereg monografii z zakresu dziejów nowożytnych powszechnych i Polski ("Das alte Reich und die erste Teilung Polens 1768-1774", Wiesbaden 1988; "Rozbiory Polski 1772-1793-1795", wspólnie z Łukaszem Kądzielą, Warszawa 1990), w tym masonerii ("'Ordo ex Chao'. Wolnomularstwo i światopoglądowe kryzysy XVII i XVIII wieku", Warszawa 1995; "Księga Konstytucji 1723 roku i początki wolnomularstwa spekulatywnego w Anglii", Warszawa 2011). W latach 1992-2013 wydawca i redaktor naczelny czasopisma "Ars Regia. Rocznik poświęcony myśli i historii wolnomularstwa". Ceniony popularyzator wiedzy historycznej, autor kilkuset artykułów, scenariuszy telewizyjnych, wywiadów, uniwersyteckich i publicznych wykładów w kraju i na świecie, kurator i współautor głośnej wystawy w Muzeum Narodowym w Warszawie "Masoneria. Pro publico bono" (2014/2015). Powieściopisarz, wielbiciel literatury popularnej, także jej badacz; z początkiem 2015 ukazała się jego książka "Detektyw w krainie cudów. Powieść kryminalna i początki nowoczesności 1841-1941" (w.a.b. Warszawa).
Karolina Rychter - doktor filozofii, związana z Instytutem Filozofii i Kolegium Artes Liberales Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się filozofią kultury, a w szczególności związkami filozofii i literatury.
