Zapraszamy na spotkanie, podczas którego posłuchać można będzie gwary Szczepka i Tońka z "Wesołej Lwowskiej Fali" w wykonaniu aktorów Teatru Narodowego, prof. Jarosława Gajewskiego i Oskara Hamerskiego.

Czytanie performatywne tekstu "Nasze Virtuti Militari" z 1938 r. stanowić będzie punkt wyjścia do przyjrzenia się specyfice gwary miejskiej Lwowa (bałaku), wykorzystanej przez Szczepka i Tońka w opowieści o historii miasta. Komentarz dr Moniki Kresy poświęcony będzie genezie i cechom charakterystycznym lwowskiego bałaku. Kontekst historyczny, w tym przywoływane w dialogu wydarzenia z historii Lwowa, przybliży dr Kamil Frejlich z Muzeum Łazienki Królewskie.

Lwowski bałak

Historyczna gwara miejska Lwowa, w której spisano tekst utworu "Nasze Virtuti Militari", jest jedną z najbardziej rozpoznawalnych odmian języka polskiego, utrwaloną kulturowo w powieściach o tematyce lwowskiej, wspomnieniach dawnych mieszkańców miasta, słuchowiskach radiowych i filmach.

Nieocenione zasługi w zakresie popularyzacji lwowskiego bałaku zarówno przed 1939 r., jak i po zakończeniu II wojny światowej, mają Kazimierz Wajda i Henryk Vogelfänger, znani pod pseudonimami Szczepko i Tońko. To oni w audycji radiowej "Wesołej Lwowskiej Fali", a następnie w filmach Michała Waszyńskiego, stworzyli niezapomniane kreacje Szczepka i Tońka. Wyznaczyli jednocześnie swoisty stereotyp lwowskiego bałaku jako mowy o wyrazistych cechach językowych. Na ukształtowanie się tej gwary miejskiej wpłynęły różne czynniki lingwistyczne, polityczne, gospodarcze i społeczne, które sprawiły, że stanowi ona przykład niezwykłego amalgamatu językowego. Znajdziemy w niej zarówno polskie archaizmy, wpływy języka ukraińskiego, niemieckiego, jidysz, cechy typowe dla całej polszczyzny kresowej, jak i elementy charakterystyczne tylko dla mieszkańców Lwowa, stanowiące ich językowe wizytówki.

Lwów z Virtuti Militari

Lwów odznaczony został Orderem Virtuti Militari 22 listopada 1920 r. W dialogu Szczepka i Tońka fakt ten stał się pretekstem do dowcipnej, lecz jednocześnie pełnej refleksji rozmowy o złożonych dziejach Lwowa i jego zabytkach. Uczestnicy spotkania w Teatrze Królewskim poznają bliżej wydarzenia wspomniane w tekście "Nasze Virtuti Militari", związane m.in. z postaciami Jana II Kazimierza i Jana III. Naświetlony zostanie również kontekst przyznania miastu najwyższego polskiego odznaczenia wojskowego.

Czytanie performatywne tekstu dialogu "Nasze Virtuti Militari" towarzyszy wystawie "Virtuti Militari" w Podchorążówce i jest częścią programu edukacyjnego w ramach akcji "Darmowy listopad".

Dr Monika Kresa (od lewej), fot. Paweł Czarnecki

Prof. Jarosław Gajewski - aktor, pedagog. W zespole Teatru Narodowego w latach 2003-2010 oraz od 2016 r. Absolwent warszawskiej Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza (1984). Aktor teatrów warszawskich: Polskiego (1984-1987, 2010-2016, od 2013 r. - Teatr Polski im. Arnolda Szyfmana) i Dramatycznego (1987-2003). W latach 2011-2016 zastępca dyrektora ds. artystycznych Teatru Polskiego. Profesor doktor habilitowany sztuk teatralnych, profesor zwyczajny warszawskiej Akademii Teatralnej. Współpracował z teatrami warszawskimi: na Woli, Powszechnym im. Zygmunta Hübnera, Ateneum im. Stefana Jaracza, Studio im. Stanisława Ignacego Witkiewicza, Laboratorium Dramatu, Le Madame, Gudejko oraz z Teatrem im. Wilama Horzycy w Toruniu, a także z Teatrem Polskiego Radia i Teatrem Telewizji Polskiej. Uhonorowany odznaką Zasłużony Działacz Kultury (1996), nagrodą Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego za osiągnięcia artystyczne i pedagogiczne (2000) oraz Brązowym Medalem Zasłużony Kulturze - Gloria Artis (2011).

Oskar Hamerski - od 2005 r. w zespole Teatru Narodowego. Absolwent krakowskiej Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Ludwika Solskiego (1999). W latach 1999–2003 aktor Teatru Nowego w Łodzi. Współpracował z Narodowym Starym Teatrem im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie, Düsseldorfer Schauspielhaus i ze scenami warszawskimi, takimi jak: Teatr Dramatyczny, Wytwórnia, Laboratorium Dramatu, IMKA, Centrala Warszawa, Teatr Polskiego Radia i Teatr Telewizji Polskiej. Związany z grupą artystyczną "Pożar w burdelu". Laureat nagrody prezydenta Łodzi (2001) i nagrody za rolę Konrada w "Wyzwoleniu" Wyspiańskiego na 30. Opolskich Konfrontacjach Teatralnych (2005).

Dr Monika Kresa - językoznawca, pracownik Zakładu Historii Języka Polskiego i Dialektologii Wydziału Polonistyki UW, członek zarządu Fundacji Języka Polskiego. Autorka kilkudziesięciu artykułów dotyczących historii imion i nazwisk Polaków, gwar ludowych Mazowsza i Podlasia, historii polskiej myśli gramatycznej oraz wykorzystywania nieogólnopolskich odmian języka w filmach i w serialach fabularnych. Jej ostatnia monografia poświęcona jest gwarze miejskiej Lwowa.

Oskar Hamerski i prof. Jarosław Gajewski, fot. Paweł Czarnecki