Zapraszamy na wykład dr hab. Katarzyny Błachowskiej, która opowie o tym, w jaki sposób rosyjscy historycy tłumaczyli przyczyny upadku państwa polskiego. Będzie to ostatnie spotkanie drugiej części cyklu "Czy mogła się uratować? Rzeczpospolita w XVIII wieku".
W XVIII w. historia ukształtowała się jako dyscyplina naukowa, od reprezentantów której oczekiwano źródłowo udokumentowanego opisu i wyjaśnienia "jak to właściwie było”. Profesjonalni historycy stawali się twórcami zbiorowej pamięci społeczeństw, która miała budzić przywiązanie do państwa i dumy z niego. To na takim tle trzeba widzieć podjęte przez rosyjskich historyków zadanie - uzasadnienia udziału Rosji w rozbiorach Rzeczypospolitej.
Pierwszy wielki wykład w "Historii państwa rosyjskiego" dał Nikołaj Karamzin (1766-1826). Traktował on państwo jako swoistą nagrodę dla jego mieszkańców za oddanie i poświęcenie. Jeżeli poddani (obywatele) o państwo nie dbają, to na nie nie zasługują. Tak było, jak uczył Karamzin, w wypadku Rzeczypospolitej, o którą szlachta nie dbała już w XVI w. Jednocześnie cechą państwa silnego - takiego, jakim była Moskwa, a następnie Rosja - był, wedle Karamzina, ekspansjonizm. Upadek Rzeczypospolitej stanowił zatem konsekwencję jej słabości, a zajęcie jej ziem przez Rosję było naturalnym następstwem siły Imperium.
Po upadku powstania listopadowego kolejną nośną teorię stworzył Nikołaj Ustriałow (1805-1870). Wielkie Księstwo Litewskie było, jego zdaniem, państwem ruskim, a dokładniej zachodnioruskim, tak jak Wielkie Księstwo Moskiewskie było państwem wschodnioruskim. Oba należały do "świata ruskiego". Jak przekonywał, u schyłku XIV w. możnowładcy słabej Polski zaproponowali władcy litewskiemu Jagielle koronę w zamian za unię. Próżny książę przyjął ofertę. Dzięki temu Polacy zyskali możliwość eksploatacji niezmierzonych zasobów państwa (zachodnio-)ruskiego. I korzystali z niej bezwzględnie, stając się pasożytami na ruskim ciele. Polska bez unii mogłaby tylko wegetować, dzięki unii z Wielkim Księstwem osiągnęła pewne znaczenie. Udział Rosji w rozbiorach - w interpretacji Ustriałowa - przywracał jedność ziem ruskich, wyrywając jednocześnie z trzewi ruskiego państwa pasożyta, który wysysał ruskie siły życiowe - Polskę.
Podczas wykładu "'Pasożyt Rusi', 'zdrajczyni Słowiańszczyzny'… Historycy rosyjscy o Polsce i przyczynach jej upadku" będzie też mowa o uzasadnieniu przyczyn upadku Polski w dziełach najwybitniejszego rosyjskiego historyka, Siergieja Sołowjowa. Deklarował on postawę badawczego obiektywizmu, lecz teoria, jaką stworzył, prowadziła do tej samej konkluzji, którą wysuwali poprzednicy: Polska straciła moralne prawo do istnienia, a jej likwidacja stanowiła akt dziejowej sprawiedliwości.
