Młodzi historycy o Stanisławie Auguście. Sympozjum w Pałacu na Wyspie
Rola króla Stanisława Augusta w szerzeniu idei Oświecenia wśród społeczeństwa polsko-litewskiego - to temat sympozjum, które odbyło się 25 listopada 2016 r. w Pałacu na Wyspie, z okazji 252. rocznicy koronacji ostatniego władcy Polski. Swoje badania przedstawili młodzi historycy.
W Łazienkach Królewskich, w rocznicę koronacji Stanisława Augusta, już po raz trzeci zaprezentowane zostały osiągnięcia młodych badaczy, którzy zajmują się czasami stanisławowskimi. Tegoroczne sympozjum "Z dala od Warszawy. Rzeczpospolita prowincjonalna", przygotowane we współpracy z Polskim Towarzystwem Badań nad Wiekiem Osiemnastym, poświęcone było XVIII-wiecznej Rzeczypospolitej z perspektywy małych miast i wsi. Trzej doktoranci przedstawili swoje badania na temat roli, jaką Stanisław August odegrał w szerzeniu idei Oświecenia na prowinicji.
Poniżej prezentujemy krótki zarys ich referatów.
1. "Oczyma zdobywców. Inflanty Polskie po I rozbiorze w świetle rosyjskiej dokumentacji katastralnej", Melchior Jakubowski (Wydział Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego)
W 1765 r. Katarzyna II zainicjowała kompleksowy pomiar własności ziemskich w Rosji (генеральноe межеваниe). Po I rozbiorze Rzeczypospolitej akcja objęła również nowe nabytki imperium, w tym Inflanty Polskie (inaczej: Łatgalię - dzisiejszy wschodni region Łotwy). Choć pomiarów nigdy nie ukończono, powstałe wówczas mapy i opisy majątków stanowią bezcenne źródło rekonstrukcji XVIII-wiecznego krajobrazu. Dzięki pracy rosyjskich mierniczych znamy właścicieli wsi i jezior, a także liczbę domów i mieszkańców, charakter zabudowy, przebieg dróg, sposób uprawy ziemi oraz gatunki drzew, ptaków i zwierząt występujące w lasach, nie mówiąc już o bogactwie ówczesnych nazw, często odmiennych od współczesnych. Na tej podstawie można dowiedzieć się, jak wyglądała prowincja Rzeczypospolitej po przeszło dwustu latach polsko-litewskich rządów.
2. "Dziedzictwo XVIII-wiecznych przyrodników w kontekście wiedzy współczesnej na przykładzie ks. Jana Krzysztofa Kluka", Marcin Kotowski (Wydział Biologiczno-Rolniczy Uniwersytetu Rzeszowskiego/Międzynarodowe Studium Doktoranckie Nauk Przyrodniczych PAN)
W XVIII-wiecznych publikacjach polskich przyrodników zauważyć można, że czerpali oni wiedzę z trzech źródeł - własnych doświadczeń, literatury przyrodniczej, a także wiedzy ludu. Był to ostatni okres, kiedy źródła te traktowano na równi. Potem nauka została odseparowana od przekazów ludowych. Powodem było spaczenie wiedzy przez przesądy, wierzenia i obrzędy. Z drugiej jednak strony porzucona przez naukę tradycyjna wiedza praktyczna nadal czerpała z wiedzy zdobytej dzięki doświadczeniu. Metodą prób i błędów prosty lud przez pokolenia szukał nowych źródeł pokarmu czy lekarstw.
Analizując publikacje Jana Krzysztofa Kluka, polskiego przyrodnika, odznaczonego przez Stanisława Augusta złotym Medalem Merentibus, można przekonać się, że ten typ wiedzy wciąż daje wskazówki, które pozwalają poznać użytkowe właściwości przyrody.
3. "Prowincja oświecana. Duszpasterstwo parafialne w czasach stanisławowskich", Stanisław Witecki (Wydział Historyczny Uniwersytetu Jagiellońskiego)
W końcu XVIII wieku część biskupów katolickich zaangażowała się w reformę duszpasterstwa parafialnego. Rzymskokatoliccy duchowni - Michał Jerzy Poniatowski i Ignacy Jakub Massalski - odwoływali się do idei Oświecenia, z kolei Michał Skarszewski, biskup łacińskiej diecezji chełmskiej, odżegnywał się od nich. Różnice i podobieństwa w programach reformatorskich poszczególnych biskupów nie przebiegały jednak na linii oświecony katolicyzm i kontroświecenie. Wynikały raczej z mniejszej lub większej znajomości parafialnych realiów. Jest o tym mowa w referacie, który wygłosi podczas sympozjum Stanisław Witecki. Przedstawi on skuteczność biskupów w realizowaniu ich planów i wykaże, że sukcesy odniosły jedynie reformy, które odpowiadały potrzebom duszpasterzy z małych miast i wsi.
ESEJ PROF. DR HAB. ANNA GRZEŚKOWIAK-KRWAWICZ O STANISŁAWIE AUGUŚCIE
