Popiersie Dionizosa-Antinousa

Antinous z Bitynii był młodzieńcem o niezwykłej urodzie i ulubieńcem cesarza Hadriana (117‒138). W wieku około 19 lat , w 130 r. n.e., utonął w wodach Nilu. Od momentu śmierci, stał się postacią legendarną, a cesarz uczynił go bogiem i kazał wznieść mu świątynię. Antinous jako ideał młodzieńczej urody, stał się bardzo popularnym tematem w sztuce starożytnej jak i nowożytnej, przedstawiano go często w rzeźbach, na gemmach i na monetach. Sporządzano także wiele kopii jego najsłynniejszego przedstawienia. A jego wizerunek był popularną pamiątką z podróży do Włoch.

[MORE]

Marmurowe popiersie jest pomniejszoną kopią wykonaną według kolosalnego posągu Antinousa Braschi ze zbiorów Muzeów Watykańskich (nr inw. 256). Rzeźba datowana na lata tuż po śmierci faworyta cesarza Hadriana została znaleziona podczas wykopalisk prowadzonych przez Gavina Hamiltona (1723‒1798) w latach 1792‒1793 w okolicach starożytnego miasta Praeneste, obecnie Palestrina. Za odrestaurowanie rzeźby był odpowiedzialny Giovanni Pierantoni (1742‒1817), rzeźbiarz który od 1782 roku w Muzeum Pio-Clementino pracował na stanowisku kierownika i zajmował się przywracaniem świetności dzieł antycznych. Obok prac nad rzeźbą Antinousa jego dużym i docenianym osiągnieciem była konserwacja grupy Laookona. Następnie Po odrestaurowaniu rzeźby, posąg Antinousa papież Pius VI (1717‒1799) podarował swemu bratankowi, księciu Luigiemu Braschi Onesti (1745‒1816). Od nazwiska księcia posąg wziął swą nazwę. Do 1844 roku był eksponowany w Palazzo Braschi w Rzymie, kiedy to zakupił go do Muzeum na Lateranie papież Grzegorz XVI (1765‒1846). W 1862 roku posąg przeniesiono do Muzeów Watykańskich, gdzie jest eksponowany obecnie.

Popiersie odtwarza górną partię watykańskiego posągu. Ma lekko pochyloną głowę zwróconą w lewą stronę. Podobnie do niego na lewym ramieniu widoczny fragment szaty spiętej fibulą w kształcie rozety. W popiersiu powtórzono również fryzurę i oprawę głowy, na którą składa się wieniec z liści i jagód bluszczu, atrybut zarówno Ozyrysa i Dionizosa. A także diadem zwieńczony rodzajem sosnowej szyszki, która w oryginale jest wtórna. Wcześniej najprawdopodobniej głowę Antinousa, jako że został on ukazany w synkretycznej pozie Dionizosa-Ozyrysa, zdobił kwiat lotosu lub ureusz (uraeus) – egipski symbol władzy przedstawiający atakującą kobrę, spotykany w kulcie Dionizosa. Dodanymi później elementami są także tyrs, symboliczna laska będąca atrybutem boga płodności oraz cista, rodzaj starożytnej skrzynki wykorzystywanej do celów mistycznych. [A.Czarnecka]

Bibliografia (alfabetycznie):

Papini, Massimiliano, Palazzo Braschi: la collezione di sculture antiche, Rzym 2000, s. 22‒27.

Piva, Chiara, Dizionario Biografico degli Italiani, Volume 83 (2015), [on-line]: https://www.treccani.it/enciclopedia/giovanni-nepomuceno-luigi-pierantoni_(Dizionario-Biografico)/.

Beltrami, Giovanni, The Antinous Braschi on Engraved Gems: an Intaglio, [on-line]: https://www.academia.edu/5979695/The_Antinous_Braschi_on_Engraved_Gems_an_Intaglio_by_Giovanni_Beltrami.