Posąg Cerery-Demeter

Rzeźba przedstawia rzymską boginię roli i urodzajów Cererę, utożsamianą z grecką Demeter. Jest to gipsowy odlew wykonany według marmurowego posągu ze zbiorów Muzeum Luwru (nr inw. MR 127, nr kat. Ma 2313), pochodzącego z kolekcji Borghese, zakupionego w 1807 roku od ówczesnego jej właściciela Camille’a Borghese.

Łazienkowski posąg ukazuje kobietę ubraną w długą tunikę i okrytą obszerną szatą, która otula jej głowę, przyozdobioną koroną z kłosów zboża. Zarzucona na głowę draperia, opadając z prawej jej strony i dalej przewieszona na nadgarstku lewej ręki, tworzy charakterystyczną diagonalną fałdę. Gips w stosunku do marmurowego oryginału pozbawiony jest obydwu rąk, prawej powyżej łokcia i lewego przedramienia.

[MORE]

Paryska rzeźba, choć nie pozbawiona XIX-wiecznych uzupełnień (głowa, prawe ramię wychodzące z draperii i lewa ręka), prezentuje typ przedstawienia tzw. Hera Campana, który wywodzi się od marmurowej rzeźby z kolekcji Giovanniego Pietra Campany (1808–1880), obecnie w zbiorach Luwru (Muzeum Luwru, nr inw. Cp 6409, nr kat. Ma 2283). Wcześniej zdobiła galerię w pałacu Altemps w Rzymie, a oficjalnie do państwowych zbiorów została zakupiona w 1861 roku. Ta ponad czterometrowa rzeźba, datowana na 1. poł. II w n.e., jest z kolei adaptacją jednej z figur z niezachowanych, znanych jedynie z kopii i powtórzeń, grupy „Muz” z III w. p.n.e. greckiego rzeźbiarza Filiskosa z Rodos. Obie rzeźby mają podobny, charakterystyczny układ szaty, okrywającej głowę i spływającej ukośnie w kierunku lewego nadgarstka, a także dyspozycję rąk, z których prawa jest uniesiona i zwrócona w prawo. Ale różnią się rozłożeniem ciężaru ciała, kontrapostem.

Rozpoznanie rzeźby, według której wykonano gipsowy odlew pozwala na pewną identyfikację posągu z przedstawieniem bogini odpowiedzialnej za płody ziemi i jej uprawę. Atrybutem Cerery-Demeter, oprócz wieńca z kłosów zboża, były owoce maku ‒ w paryskim pierwowzorze bogini trzyma w lewej dłoni wiązkę makówek. W uniesionej do boku prawej ręce dzierży natomiast fragment pochodni lub berła, podobnie jak w przedstawieniu Hery Campana.

Odlew wykonano w formierni w Luwrze o czym świadczy okrągła metalowa pieczęć umieszczona w podstawie rzeźby. W zbiorach Luwru znajduje się identyczna gipsowa wersja przedstawienia Cerery-Demeter (nr inw. Gy 1022), różniąca się od łazienkowskiego posagu jedynie poziomem uszkodzenia w partii rąk. Powstanie odlewu można określić między 1814 czy nawet 1816 a 1830 rokiem. Na ten okres wskazuje pieczęć z napisem, która była stosowana do oznaczenia odlewów ze zbiorów Luwru w okresie panowania Ludwika XVIII (1814‒1824), wówczas w 1816 roku muzeum zostało przekształcone w Le musée royal du Louvre, a w 1818 funkcję królewskiego rzeźbiarza objął François-Henry Jacquet (1798‒1826) i do oznaczania swoich wyrobów używał pieczęci wspomnianego kształtu. Z posągiem Cerery można także powiązać zapis, ze względu na podanie przy nim wymiarów odpowiadających łazienkowskiej rzeźbie, w wykazie rzeźb gipsowych konserwatora, malarza i profesora Uniwersytetu Warszawskiego Antoniego Blanka, odnotowującym m.in. kolejne nabytki do zbioru odlewów gipsowych Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego (w grupie XXXII, pod nr 8: „Ceres de 4 pieds”, Spis Biustów i rozmaitych figur znajdujących się pod dozorem Profesora Blanka Królewsko Warszawskiego Uniwersytetu, Muzeum Narodowe w Warszawie, Zbiory Ikonograficzne i Fotograficzne, nr inw. 1224/1).