Penteusz rozszarpywany przez Bachantki
- inne tytuły
- Penthée déchiré par sa mère et les autres Bacchantes
- datowanie
- 1767-1771
- rodzaj
- grafika
- technika
- akwaforta, rylec
- materiał
- papier żeberkowy
- wymiary
- 22,8 x 16,9 [płyta: 22,2 x 14,6; kompozycja: 12,9 x 8,6] cm
- sygnatury, napisy
- u dołu, pod kompozycją, po lewej: Car. Eisen Inv.; po prawej: N.de Launay Sculp.1767; pośrodku: Penthée déchiré par sa Mère et les autres | Bacchantes.
- miejsce powstania
- Paryż (Francja)
- właściciel
- Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie
- identyfikator
- ŁKr 284
Rycina przygotowana do wydania Les Métamorphoses d’Ovide (1767‒1771). W edycji książkowej ilustracja umieszczona była w tomie I (Livre III, Fable X. Pl. 48). Przedstawiona historia wiąże się z rozprzestrzenianiem kultu Dionizosa–Bachusa na terenie Wielkiej Grecji. Bachus, przez swą matkę Semele był spokrewniony z Penteusem, królem Teb. Młodzieniec ten został przeklęty przez Zeusa za oszczerstwa, jakich dopuściła się jego matka. Kiedy Bachus powrócił do Teb ustanowił święto ku swej czci, a chcąc się zemścić na Agaue, poraził trackie kobiety mistycznym szaleństwem. Penteus sprzeciwiał się nowym obrzędom, w czasie których kobiety zaszywając się w górskich lasach, odprawiały tajemnicze rytuały. Nie pomny na liczne ostrzeżenia starał się pochwycić Bachusa, a także zakazać jego kultu. Dał się jednak zwieść bogu i udał się na górę Kitajron, by z ukrycia przyglądać się lubieżnym tańcom. Obecność skrytego wśród drzew Penteusza jako pierwsza odkryła Agaue. Otumaniona bachicznym szaleństwem, nie rozpoznała w nim syna, sądząc, że jest to dzik: „[…] Do mnie tu siostry! Do mnie! Szalona wykrzyka, Dzik niszczy nam winnice, uderzmy na dzika.” Kobiety w dzikim szale rozszarpały wszystkie członki króla. Aby przekleństwo się dopełniło, to nieszczęsna matka „[…] z wściekłym zapędem, z radośną postawą, i z włosem rozczochranym, zmstyniecierpliwa Wśród wycia głowę syna od karku odrywa.” (Owidiusz 1825–1826, III, 735–736, t. I, s. 211; przypis do w. 733, s. 226).
Tragiczna historia Penteusa stała się kanwą dla tragedii Bachantki autorstwa Eurypidesa (ok. 480–406 p.n.e.). Prezentowana rycina bardzo wiernie ilustruje tekst Owidiusza. Zgodnie z drastycznym opisem, na rycinie widać oderwane od tułowia ręce Penteusa, oraz oszalałą Agaue wznoszącą triumfalnie oderwaną od ciała głowę własnego syna. W przedstawieniu można odnaleźć także nawiązanie do tekstu Eurypidesa, zgodnie z którym Penteus, chcąc by matce łatwiej było go rozpoznać, zdjął z głowy koronę, którą wyraźnie widać rycinie, leżącą obok krwawiącego ciała. Mimo przedstawionego okrucieństwa, sposób zakomponowania postaci przywołuje skojarzenia ze świętowaniem i szaleńczym tańcem bachantek. Wrażenie to pogłębia niewielka scena tanecznego rozpasania, ukazana w tle. [Zob. M. Biłozór-Salwa [w:] Metamorfozy. Królewska kolekcja grafiki Stanisława Augusta, ryciny z kolekcji Stanisława Augusta i ze zbiorów Jana Kantego Szembeka, kat. wyst. Pałac na Wyspie Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie, Warszawa 2013, kat. nr 47, s. 126.]