Przemiana Arachne w pająka
- inne tytuły
- Arachné Métamorphosée en Araîgnée par Minerve
- datowanie
- 1767-1771
- rodzaj
- grafika
- technika
- akwaforta, ruletka, rylec
- materiał
- papier żeberkowy
- wymiary
- 23,0 x 16,9 [płyta: 22,3 x 14,6; kompozycja: 13,0 x 8,7] cm
- lokalizacja
- Magazyn
- sygnatury, napisy
- u dołu, pod kompozycją, po lewej: Car. Eisen inv.; po prawej: le Veau Sculp.; pośrodku: Arachné Métamorphosée en Araîgnée | par Minerve.; w prawym górnym rogu piórem w tonie brązowym: 66
- miejsce powstania
- Paryż (Francja)
- właściciel
- Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie
- identyfikator
- ŁKr 296
Historia lidyjskiej dziewczyny została skonstruowana jako przestroga przeciw obrazie bogów przez pychę. Arachne córka farbiarza Idmona w Kolofonie w Lidii, była niezwykle utalentowaną hafciarką i tkaczką, której dzieła podziwiali zarówno ludzie, jak i nimfy. Sława zdobyta ciężką pracą skłoniła dziewczynę do chełpienia się swoim talentem. Nie tylko zaprzeczała, gdy ktoś nazywał ją uczennicą słynącej ze swych zdolności Ateny, ale śmiała nawet wyzwać ją na pojedynek. Atena, zjawiła się u hafciarki pod postacią staruszki i napominała ją, żeby nie prowokowała gniewu bogów. Jednak, kiedy dziewczyna nadal zuchwale pozostawała przy swoim, powróciwszy do swojej boskiej postaci Atena podjęła wyzwanie. Bogini stworzyła tkaninę wyobrażającą dwunastu bogów olimpijskich w ich majestacie. Jako ostatnie ostrzeżenie dla Arachne wkomponowała w rogach cztery sceny ukazujące ukaranie śmiertelników, którzy swoją pychą obrazili bogów. Zadufana hafciarka nie zrozumiała przestrogi i w swojej pracy utkała sceny przedstawiające bogów wraz z ich kochankami, a jej praca była równie piękna i zachwycająca, co dzieło bogini. Zgodnie z opisem Owidiusza, rozwścieczona Atena rozerwała tkaninę rywalki, a ją samą kilkakrotnie uderzyła czółenkiem w głowę. Gdy jednak zrozpaczona Arachne, postanowiła się powiesić, bogini mądrości podarowała jej życie. Aby jednak ukarać ją za pychę, przemieniła nieszczęsną w tkającego sieć pająka: „Niech żyje – rzekła – ale nim życia dokona, Niech wiecznie na swej pracy będzie zawieszona” (Owidiusz 199a, VI, 139‒140 (s. 126)).
Tematem ilustracji zaprojektowanej przez Eisena stał się kulminacyjny moment opowieści. Mimo uporządkowanej kompozycji, podporządkowanej hieratycznej postaci Ateny, przewrócone i rozrzucone sprzęty – połamane krosno, motki i czółenka wskazują na burzliwy przebieg wydarzenia. Autor nawiązał do typowych przedstawień tematu, spośród których, na szczególną uwagę, ze względu na liczne podobieństwa, zasługuje praca Antonia Tempesty, należąca do zespołu 150 rycin ilustrujących Metamorfozy. Rysownik, zmieniając format pracy na wertykalny, pominął ukazaną przez Tempestę dziewczęcą postać Arachne. Dzięki temu nie tylko ograniczył kompozycję, ale także nadał jej elegancką, uporządkowaną formę. Charakterystyczny motyw pajęczyny znalazł się także na wykonanej przez Choffarda winiecie, która otwierała szóstą księgę Metamorfoz Basana i Le Mire’a.
[Zob. M. Biłozór-Salwa, w: „Metamorfozy. Królewska kolekcja grafiki Stanisława Augusta, ryciny z kolekcji Stanisława Augusta i ze zbiorów Jana Kantego Szembeka”, kat. wyst., Pałac na Wyspie Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie, Warszawa 2013, kat. nr 68, s. 186.]