Hermes ucinający głowę Argosowi
- inne tytuły
- Argus gardien d'Io est par Mercure,qui lui tranche la tĕte
- datowanie
- 1767-1771
- rodzaj
- grafika
- technika
- akwaforta, ruletka, rylec
- materiał
- papier żeberkowy
- wymiary
- 22,8 x 16,9 [płyta: 21,8 x 16,9; kompozycja: 13,1 x 8,6] cm
- sygnatury, napisy
- u dołu, pod kompozycją, po lewej: Ch. Eisen inv.; po prawej: De Longueil Sculp.; pośrodku: Argus, gardien d'Io est endormi par Mercure, | qui lui tranche la tête.
- miejsce powstania
- Paryż (Francja)
- właściciel
- Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie
- identyfikator
- ŁKr 268
Rycina przygotowana do wydania Les Métamorphoses d’Ovide (1767‒1771). W edycji książkowej ilustracja umieszczona była w tomie I (Livre I, Fable XVII. Pl. 22). Scena uśmiercenia Argosa przez Hermesa, syna Zeusa i Plejady Mai, nazywanego w mitologii rzymskiej Merkurym, była jednym z epizodów historii romansu Zeusa (rzymski Jupiter) z piękną nimfą Io, która zamieniona przez Zeusa w jałówkę została uwięziona przez zazdrosną Herę (rzymską Junonę). Na jej straży bogini postawiła cyklopa o sto parach oczu, które nigdy nie odpoczywały. Wzruszony cierpieniami kochanki Zeus wysłał swojego syna Hermesa, aby zgładził strażnika i oswobodził Io. Hermes, znany ze zręczności i przebiegłości uciekł się do podstępu, uśpił cyklopa grą na fletni i opowiadaniem historii jej powstania. Siła opowieści i cicha, ciepła muzyka, która wydobywała się z instrumentu pokonała nigdy dotąd nieodpoczywające oczy Argosa: „Siada pasterz, rozmowa skraca długie chwile, a na spojonych trzcinach wygrywając mile, Pragnie uśpić dozorcy wzrok niezmordowany, Wkładają nań sny miękkie swe błogie kajdany. Opiera się im Argus, już mu cięży głowa, Już śpi połowa oczu, lecz czuwa połowa”. (Owidiusz 1825‒1826, I, 687‒692 [t. I, s. 49]) Hermes natychmiast odciął śpiącemu głowę i pozbył się w ten sposób strażnika.
Prezentowana rycina dokładnie ilustruje scenę opisaną przez Owidiusza. Eisen dla wykonania rysunku mógł zaczerpnąć pomysł ze słynnego obrazu Petera Paula Rubensa z 1637 roku o tym samym tytule. Mimo pewnych zmian, zasadnicza kompozycja zdradza liczne podobieństwa. O ile u Rubensa w lewej dłoni Hermesa znajduje się flet, o tyle Eisen zastąpił go pochwą na trzymany przez niego w prawej dłoni puginał. Rysownik dokładnie oparł się na tekście, w którym instrumentem o niezwykłym działaniu była fletnia wykonana ze złączonych trzcin. [Zob. M. Biłozór-Salwa [w:] Metamorfozy. Królewska kolekcja grafiki Stanisława Augusta, ryciny z kolekcji Stanisława Augusta i ze zbiorów Jana Kantego Szembeka, kat. wyst. Pałac na Wyspie Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie, Warszawa 2013, kat. nr 24, s. 66.]
